Oorlog met de Salamanders

Kom, dachten we bij de boekenclub: laat ons eens iets verontrustends lezen. Iets dat ons even uit de gezelligheid haalt en ons flink aan het nadenken zet. Eén van ons dook in haar boekenkast en haalde er een boekje uit over Salamanders. Het stond er al jaren en ze had nog geen moed gehad om eraan te beginnen. Kijk, daar heb je dus een boekenclub voor en dus lazen we mee.

Waar gaat het over?

Oorlog met de Salamanders is een anti-utopie (of dystopie) over een wereld die erg op de onze lijkt. Daar ontdekt een Nederlandse kapitein een bijzondere salamandersoort. Groot, handig en intelligent: ideaal om voor hem parels op te duiken uit de zee. Wat een lieve beestjes, roept hij nog uit, wat hebben ze schattige kleine handjes en wat zijn ze slim.

Ja, dat zijn ze zeker, want even later blijkt dat ze kunnen leren praten. Ze kunnen ook omgaan met wapens en allerlei werktuigen. Zelf vinden ze niets uit, maar ze leren snel, en ze vermenigvuldigen zich nog veel sneller. Het aantal salamanders dat in de industrie wordt ingeschakeld groeit, er ontstaat grote rijkdom en een heuse salamanderrage ontstaat (inclusief danspassen en liedjes)

Maar, u voelt het al aankomen: ergens raakt de balans verstoord. Want: zijn die salamanders nog steeds dieren, of worden ze eigenlijk menselijk? En ook: ze zijn met zovelen dat je je kunt afvragen wie nu eigenlijk wie ten dienste staat.

Visionair anno 1936

We konden het zelf amper geloven, maar dit boek dateert al uit 1936. Capek, de auteur is trouwens ook de uitvinder van het woord robot, en ja de parallellen dringen zich natuurlijk wel op. Artificiële intelligentie en menselijke overmoed, dat soort dingen.

Helemaal knap vonden we dat Capek heel goed door heeft hoe de mens in elkaar zit. Hij schetst een zeer geloofwaardige evolutie, waarbij de salamanders eerst door enkelingen worden uitgebuit. Daarna volgt er protest van dierenactivisten en ontstaat er een wetgeving. Internationaal blijkt het lastig om afspraken te maken over de salamanders, want elk land wil er zijn voordeel uithalen. Rijke dames ijveren ondertussen voor salamander onderwijs en wetenschappers breken zich het hoofd over hoe ze de salamander nu echt moeten definiëren. Het menselijke onvermogen om te onderhandelen als er oorlog dreigt is ook schrijnend.

Een knappe staalkaart

Wat heel fijn is aan dit boek is de variatie in stijlen. De auteur (van wie we niet weten of hij zelf een salamander is of niet) werpt zich op als een historicus van het salamander-tijdvak. Hij presenteert dus heel veel verschillende bronnen. Van getuigenverslagen over krantenknipsels en radio-uitzendingen: het passeert allemaal de revue. Dat maakt dit boek heel afwisselend (en soms ook zwaar, want die wetenschappers gebruiken nu eenmaal veel voetnoten)

Humor?

De meeste boekenclubbers vonden het een heel humoristisch boek. Ze genoten van de ironie, grinnikten om de typetjes die voorbij kwamen, en schaterlachten om de herkenbaarheid (de menselijke ijdelheid! de rages! het wetenschappelijk geleuter!)

Ondergetekende vond het echter helemaal niet grappig, eerder verontrustend. De parallellen drongen zich immers wel erg sterk op. Onze menselijke aard maakt een dergelijk conflict onvermijdelijk, en dat is best een sombere boodschap. Vervang de salamanders door robots  of door de opwarming van de aarde en je bent rijp voor een depressie.

Aanrader?

We vroegen ons af of we dit boek aan iemand zouden aanraden. Niet aan iemand die nooit een boek leest, vonden we, want het vraagt toch wel inspanning "en het is ook een beetje een raar boek". Maar wel voor mensen die kritisch willen nadenken over de condition humaine, en over de manier waarop hebzucht tot vernietiging kan leiden. Een levensles dus, en meer dan terecht dat de wereldbibliotheek een nieuwe vertaling publiceerde.

Ik vond het beklijvender dan pakweg 1984. Net als de Handmaids tale en  Animal Farm(dat laatste inspireerde zich op Capek) laat dit boek zien hoe we heel gemakkelijk in vreselijke situaties terecht kunnen komen. En hoe we dus als kikkers op tijd uit het hete bad moeten springen. En ja, dan vraag je je natuurlijk af: hoe hoog is de temperatuur vandaag?