Animal Farm – George Orwell

Motto: hoe een oud boek razend actueel kan zijn…

Hoe werkt macht? Wat gebeurt er als iemand, met goede bedoelingen plots de leiding in handen neemt? Hoe snel verwateren de hooggestemde gevoelens? En hoe belangrijk is communicatie in dat proces?

Ik hoor u gewoon zuchten aan de andere kant van het scherm: theetante, komaan, wat een zwaarwichtige kwesties allemaal! Voer voor geleerden, die er na lang en diep nadenken dikke pillen over kunnen schrijven. Vol moeilijke woorden, ingewikkelde schema’s en complexe grafieken. Ongetwijfeld doorwrocht, maar niet meteen iets waarvan een mens zegt: dat kan ik nou eens dagelijks mee aan de slag!

George Orwell moet dat ook geweten hebben, en daarom besloot hij deze belangrijke thematiek aan te snijden met een dierenfabel. De setting? Een kleine boerderij vol koeien, schapen, varkens en paarden. De intrige? De boer wordt verjaagd en de dieren nemen de macht over, in een soort van coöperatie. Vrijheid, blijheid, broederlijkheid boven! En dan gaat het mis. Want niet alle dieren zijn even gelijk, blijkt na een tijdje: de varkens blijken gelijker dan de rest. 

En dan wordt het pas echt boeiend: want de varkens zijn echte communicatiekampioenen. Spindoctors zouden we hen vandaag noemen. Met heel veel verve en zonder enige schaamtegevoel geven ze de waarheid een fikse draai. Wie eerst duidelijk als een vriend werd gezien, wordt plots een vijand, en als het zo uitkomst ineens weer een vriend. Verhalen uit de buitenwereld worden gefilterd en geïnterpreteerd in het voordeel van de leider. Regels en statuten worden ’s nachts aangepast, waarna men ontkent dat er ooit iets anders was afgesproken…

En zo verglijdt de idylle van de vrijheid al snel, en zijn de dieren uiteindelijk slechter af dan voorheen. Zonder dat ze dat zelf echt beseffen. Zoals een kikvors in een heet bad hebben ze niet gemerkt dat de temperatuur steeg tot dodelijke proporties.

George Orwell verpakte zijn kritiek op de Sovjetunie in een dierenverhaal. Redelijk doorzichtig trouwens, want een aantal passages uit de geschiedenis van de USSR zijn duidelijk herkenbaar. Het lot van Trotski bijvoorbeeld, of de mislukte industrialisatie.

Maar wat het boek vooral zo boeiend maakt, is de waarschuwing om open en oren toch vooral open te houden. Om kritisch te zijn voor de gangbare opinie, voor de media en de berichtgeving. Voor politieke correctheid en taboes die elke maatschappij kent. Een soort kortzichtigheid die een buitenstaander kan doorprikken, maar waar je o zo moeilijk de vinger op kunt leggen als je er middenin zit.

Orwell kon dat wel, en zijn inleiding op dit verhaal, waarin hij de pers in zijn eigen tijd met de neus op de feiten drukt, is fenomenaal! En doet een mens meteen ook twijfelen: hoe waar is alles wat ik zie en hoor? Wat is het werk van spindoctors? En, hoe spelen die subtiele en minder subtiele machtsmechanismen vandaag nog een rol?

Omdat een gewaarschuwd mens voor twee telt, kan ik u maar één ding aanraden: lees dit boek!