Murakami’s schaap

Oftewel: hoe een machtsbelust schaap, betoverende oren en andere magische toestanden een leesclub konden boeien

een verloren schaap met mythische kracht

Toen tante zich jaren geleden aansloot bij de leesclub, was één van de eerste leestips die ze er opduikelde Haruki Murakami. Vol enthousiasme schafte tante zich daarop de Opwindvogelkronieken aan. Want, neen, zij is niet bang van dikke pillen. Dapper doorworstelde ze 500 pagina’s, om dan tot de conclusie te komen dat het einde haar niet veel kon schelen. En omdat zoiets nooit een goed teken is, verdween het boek uiteindelijk on-uitgelezen en met een diepe zucht in de boekenkast.

Dit maar om te zeggen dat ondergetekende niet meteen in jubelkreten uitbarstte toen Murakami weer opdook in de leesclub.  Maar veto’s inzetten is nu ook weer zo cru. En een leesavond missen leek evenmin een optie. Dus, tante vermande zichzelf, en besloot Haruki een tweede kans te geven. Is dat niet schoon?

Nu werd ze daarin gesterkt door blogger Judith die stelde dat tante vooral niet moest proberen Murakami te snappen. Gewoon meegaan op zijn tempo, was haar advies. Tante schoof dus voor één keer haar leesnota’s aan de kant, schakelde de analysestand uit en las gewoon, zonder na te denken. En het was heerlijk! Ontspannend en bevreemdend. Maar vooral een ware herontdekking.

Ook de andere leesclubdames waren in de wolken. Velen hadden net als tante even wat weerzin moeten loslaten, en interpretatiedrang moeten onderdrukken. Maar allen ontdekten ze het aangename ritme in de tekst. Een beeldende manier van schrijven bovendien. Die er op de één of andere manier voor zorgt dat je moeiteloos meegaat in toch wel bizarre situaties.

niet interpreteren, gewoon meegaan op het ritme

Het boek draait om de zoektocht naar een magisch schaap. Dit mythische schepsel is een soort oerkracht die in mensen kruipt om zijn doel te realiseren: het uitbouwen van een autoritaire staat. Eenmaal “ontschaapt” blijven zijn voormalige dragers verweest achter. Hun levensdoel en energie verdwijnt, en meestal sterven ze niet lang daarna.

De naamloze hoofdpersoon wordt min of meer verplicht dit schaap te gaan zoeken. Hij krijgt daarbij hulp van een meisje met prachtige oren. Doorgaans verbergt ze deze, maar als ze haar haren opsteekt, klaart de wereld helemaal op. Via deze oren is ze ook bijzonder gevoelig voor allerlei krachten. Waardoor ze vaak geniale voorspellingen kan doen.

Oren zijn trouwens een belangrijk thema in Murakami’s werk, wist iemand te vertellen, ze verwijzen naar het belang van luisteren. En inderdaad, de dame in kwestie is één van de weinigen die echt luistert naar de hoofdpersoon. 

Ook typisch Murakami is dat zijn personages nooit een naam krijgen. In dit boek komen enkel onpersoonlijke benamingen voor zoals “de vriendin”,  “de leider” of  “de schaapman”. Is dat "elckerlyck"-achtig: en kunnen zij dus op iedereen slaan? (fijn detail: de enige die wel een naam krijgt is de kat, zij heet – heel lief – “sardientje”). 

De “rat” in het verhaal is een oude vriend van de hoofdrolspeler. Iemand die al eerder het schaap op het spoor kwam en die naar aller waarschijnlijk nu door het schaap wordt bewoond. Hij is echter spoorloos verdwenen en zo wordt dit boek, net als de opwindvogelkronieken, een soort queeste naar een verloren vriend.

En dus moet onze held zijn vaste stek verlaten en op reis trekken. En zoals veel van Murakami’s figuren is actie ondernemen niet zijn sterkste kant. Enige indolentie is hem niet vreemd, en er wordt dan ook heel wat rondgehangen en ter plaatse getrappeld. 

Bevreemdend, dat getreuzel, maar op de een of andere manier ook erg boeiend. Het boek wegleggen bleek immers niet zo makkelijk. Kwam dat door het ritme van de tekst? Door de mooie beelden? Door de poëtische beschrijvingen? Of door de herkenbaarheid, ondanks alle magie? Het boek doet immers toch heel Europees aan. Weinig kimono’s of theekopjes te bekennen, maar wel veel whisky en jazz. En bovendien een heel realistische schrijfstijl, zonder barokke kunstgrepen of andere ingewikkelde toestanden. (hierbij meteen ook even hulde voor Jacques Westerhoven, de vertaler, die tevens een zeer boeiend en informatief nawoord schreef)

De grootste Murakami-fan uit de groep beweerde trouwens stellig dat zijn boeken nog beter worden naarmate je meer van hem leest. Pas dan vallen terugkerende thema's als de oren en de personen die zomaar verdwijnen op. Is dat niet altijd zo, vroegen we ons af. Zouden we niet beter al het werk van een auteur doornemen en niet zomaar van de ene schrijver naar de andere hoppen? Eén schilderij van een kunstenaar zegt vaak ook niet zoveel: het werk krijgt maar betekenis als deel van een groter oeuvre. Geldt dat niet voor alle kunst en dus ook voor boeken?

Aan het slot van de avond probeerden we ook nog even kritisch te zijn. Zo was het einde wel een beetje afgeraffeld en bleek het verhaal, als je erover nadacht helemaal niet te kloppen. Maar niemand die dat erg vond. In tegendeel, we hebben zin gekregen om meer van Murakami te lezen. En, is dat nu juist niet het doel van een boekenclub?