In ogenschouw - Julian Barnes

U weet het ondertussen, ik ga graag eens naar een museum. Voor de rust en de schoonheid, voor de inspiratie en de reflectie. Daar aanschouw ik dan schilderijen en probeer hun betekenis te analyseren, of het effect te voelen: raakt het me of niet? 

Julian Barnes pakt het helemaal anders aan. Hij kijkt niet vooruit, maar juist terug. Mentaal plaatst hij het schilderij opnieuw in het rommelige atelier van de schilder. Die er ijsberend (en vloekend) omheen loopt, die schetsen verfrommelt en nieuwe kleuren uitprobeert. En die steeds opnieuw grenzen verlegt en nieuwe perspectieven toevoegt.

Die terugkeer naar de materialiteit van het creatieve proces, van de artistieke worsteling, is de grote verdienste van Barnes’ blik. Hij beschouwt kunstenaars als vertellers die met grote omzichtigheid verschillende opties tegen elkaar afwogen. Welk moment uit het verhaal zouden ze stil zetten? Waar moet het accent op komen? Wat laten ze buiten beeld?

In het adembenemende essay over “Het vlot van de Medusa” van Géricault komt dit keuzeproces het beste uit de verf, en dat is dan meteen ook mijn favoriete hoofdstuk. Maar ook in andere verhalen voert hij ons terug naar de zweetdruppels, de vuile vingers en de keuzestress van menig kunstenaar.

Ook het korte essay “Maar wordt het kunst” zal me nog lang bijblijven, omdat Barnes hier de stelling naar voren schuift dat iets kunst is “dat het oog boeit, de hersenen prikkelt, de geest aanzet tot reflectie en het hart beroert” (273) en zo kan iets dat niet als kunst werd bedoeld, jaren later toch als kunst worden gezien.

Een zeer lezenswaardig boek dus, al is het bij wijlen taaie kost. Niet alle essays hebben hetzelfde niveau. Maar verrassend is zijn invalshoek altijd. Ik ontdekte bovendien de schilder Vallotton, wellicht inspiratiebron voor Hopper en zo te zien echt de moeite waard.

Een fijne bundel dus voor kunstliefhebbers. Het heeft mijn manier van kijken alvast blijvend beïnvloed, want die “terugreis naar het atelier” levert verbazende andere inzichten op.

LEESCLUBVRAGEN

-        Wie is jouw favoriete schilder? En waarom?

-        Kies een hedendaagse gebeurtenis en verken vanuit welk perspectief een kunstenaar dit verhaal zou vertellen: wat zijn de mogelijkheden en wat zijn daarvan de implicaties?

-        Kies een schilderij en bekijk welke keuzes de kunstenaar allemaal had bij het formuleren van dit beeld (Speel dus Barnes omgekeerde methode na!)

-        Noem een voorbeeld van iets dat niet als kunst is bedoeld, maar toch als kunst wordt gezien.

-        In hoeverre is het noodzakelijk meer te weten over de biografie van een kunstenaar om diens werk te begrijpen?

-        Van welk gebrek kan je een voordeel maken (zoals Redon deed?)