De leesclub leest “Vader”

Ja, wij leesclubladies houden wel van een glaasje. Frisse cava bijvoorbeeld. Of zoete witte wijn. Met een stukje taart erbij. Een pittig olijfje, en een knapperig nootje. Maar wij houden het ook snel voor bekeken. En schakelen dra over op een kopje thee. En nadien helpen we ook nog eens met de opruim, hoe voorbeeldig!

Neen, ontsporen in alcohol en chaos doen we nooit. Dit in tegenstelling tot de vader van Karl Ove Knausgård, hoofdpersoon uit het boek dat we allemaal gelezen hadden. Deze keer waren we het voor de verandering roerend eens: een fantastisch boek. Zwaar verslavend ook. Een boek dat enerzijds vlot weg las en ons anderzijds deed nadenken. En zo hebben we het graag.

Lang hebben we gediscussieerd over de vraag of de schrijver wel zo empatisch is als de uitgever jubelend op de cover heeft vermeld. Ondergetekende vond van niet en merkte schamper op dat hij zich wel kan inleven in schilderijen en dingen, maar niet in mensen. Een huilende wanhopige vader laat hij aan zijn lot over. Een onverzorgde, zelfs stinkende oma doet hij niet in bad. En hij is bereid om zijn hoogzwangere, ietwat angstige vrouw alleen thuis te laten. Andere leesladies waren het daar niet mee eens. Zij vonden hem empatisch op een interne soort manier. Zo merkt hij wel op wat anderen allemaal voelen, maar komt hij zelf niet tot handelen. Oma stopt hij niet in bad omdat hij bang is dat ze zich daar ongemakkelijk bij zou voelen. Is het ook niet een beetje Scandinavisch om een binnenvetter te zijn, vulden anderen aan, denk: The killing en Borgen: ook daar worden heel wat gevoelens toch vooral voor jezelf gehouden?

Misschien heeft dat gebrek aan empathie ook te maken met de schrijfstijl. Knausgård noteert minutieus wat hij meemaakt, in alle details. Hoofd en bijzaak onderscheidt hij niet. Voor mensen die willen “dat er geen mus zonder reden van een dak valt in een boek” moet dit dan ook een helse leestocht zijn. Voor ons was deze stijl eerder verslavend en misschien wat hyptoniserend. Fascinerend in elk geval.

In dat opzicht lijkt dit boek sterk op de reeks Het bureau van Volskuil. Ook daar maakt de auteur geen narratieve keuzes en plaats hij alles op eenzelfde niveau. Heerlijk voortkabbelend en daardoor rustgevend, op een bepaalde manier. Tante genoot toen van het eerste deel, maar gaf het daarna op. Geen enkele narratieve keuze maken, ging toch vervelen. Dat risico zit er bij Knausgård minder in, want hij maakt wel een keuze. Elk boek bekijkt zijn leven vanuit een bepaald perspectief. Hier was het zijn vader, in het volgende boek komt zijn gezin aan bod. Vanuit die invalshoek belicht hij dan markante passages. Bijvoorbeeld zijn pubertijd toen de neergang van vader werd ingezet. Maar binnen die passages beschrijft hij alles in detail. We verwachten dat de volgende delen bepaalde passages opnieuw ter sprake brengen, maar dan vanuit een andere hoek bekeken. Op ons verlanglijstje staat alvast een deel “moeder” en een deel “broer”.

In een cruciale filosofische passage halverwege het werk, legt Knausgård uit waarom hij zo schrijft. Zijn stelling is namelijk dat de wereld geest is geworden en dat we alles interpreteren en abstraheren. Na 1900 is de kunst losgekomen van het materiële: het gaat niet meer om de ambachtelijke vaardigheid, maar om de gedachte die erachter zit: het innerlijk van de kunstenaar staat centraal. Knausgård wil dit bewust niet (en laat misschien daarom zo weinig van zijn innerlijk zien). Hij wil niet abstraheren, geen grote lijnen trekken. Als zijn vader is overleden zegt hij trouwens heel expliciet dat hij nu niet wil terechtkomen in het “grote verhaal van twee zoons die hun vader gaan begraven”. 

Daarom begint het boek ook met een glasheldere, messcherpe passage over de dood. Het enige dat aan onze wereld van de geest ontsnapt. We kunnen er rationeel niet bij, maar verbergen de materialiteit ervan. Plots ging bij tante een licht op: daarom besteedt hij zoveel pagina’s aan de materie (lees: de teringzooi) die zijn vader achterlaat. De materialiteit van zijn vader, ook diens lichaam, staat wel erg centraal, de interpretatie van het leven van zijn vader krijgt nauwelijks aandacht. Helaas, geen gejuich bij de andere ladies, zij wilden er niet aan. Had tante het boek dan toch weer te veel vergeestelijkt?

Misschien nog het langst hebben we gediscussieerd over zijn eigen rol als vader. Een gegeven dat in deze roman maar minimaal aan bod komt. Maar toch ontwapenend eerlijk was. Kinderen zijn voor hem niet de zin van het leven, en allerminst een roze wolk. Maar dat neemt niet weg dat hij enorm veel van hen houdt. Wijzelf kunnen daar ook mee worstelen. We willen onze kinderen niet op een voetstuk plaatsen en voortdurend applaudisseren over elk akkefietje dat ze realiseren. Maar we vonden hem aan de andere kant ook wel heel erg koel. Toen iemand opmerkte dat hij ondertussen vrouw en kinderen heeft laten zitten, was de verontwaardiging dan ook groot.

Slotsom: we hebben een fijn boek gelezen en hebben al zin in het volgende deel. Maar dat gaan we nog even uitstellen naar de zomer: want te veel is nu eenmaal trop.

PS. Benieuwd wat andere boekenbloggers over “Vader” schreven? Neem dan een kijkje bij boekhappen en overboeken en zo… En ook Kanck schreef deze week nog een artikel over de vraag wat het succes van Karl Ove verklaart.  Een steengoed artikel dat Karl Ove een moderne Elckerlyk noemt en aangeeft hoe verademend het is om eens niet een verplicht rooskleurig geluksbeeld te schetsen, maar ook eerlijk toe te geven waar het niet lukt. Raak!

PSPS de volgende keer lezen we met de boekenclub het boek “De jacht op het verloren schaap”van Murakami. Aangezien tante niet door de Opwindvogelkronieken is heen geraakt ziet ze deze opdracht niet meteen zitten. Wie o wie spreekt haar moed in?