Onderweg

Theetante vertoeft wekelijks heel wat uren op de trein. Deels uit onkunde, want ze kan niet autorijden. Maar ook uit overtuiging. Want, zeg nu zelf, nergens kan je heerlijker lezen dan op de sporen. En je kunt ook zo fantastisch mijmeren terwijl het landschap aan je voorbij snelt. 

En ondanks al het gemopper op vertragingen en andere spoorellende, blijft tante overtuigd: een treinreis is verwennerij! Even een soort time-out uit het drukke bestaan: je zweeft tussen vertrek en aankomst. Het leven staat even on hold (net als het volume van tantes telefoon trouwens).

Dat soort vlees-nog-vis momenten, waarin je het ene stadium al hebt verlaten, maar nog onderweg bent naar het volgende, vinden antropologen razend interessant. Ze noemen het verrukt “liminale fases”, naar “limen” Latijn voor drempel. Klassieke drempelmomenten zijn bijvoorbeeld de pubertijd, of het huwelijk: als je de drempel over bent, ben je voorgoed veranderd. 

Op reis zijn, onderweg zijn, is ook zo’n klein drempeltje. Even een momentje buiten de tijd, los van het alledaagse. Een periode waarin er ruimte is om na te denken over wat echt belangrijk is. En als het goed is kom je er verkwikt en een beetje anders uit tevoorschijn.

De hoofdpersonen uit het boek Grip van Stephan Enter, maakten twintig jaar geleden zo’n impactrijke reis mee. We volgen hen in treinen, bussen, metro’s en tijdens een lange wandeling op weg naar elkaar. Want voor het eerst sinds al die jaren zullen ze elkaar weer terugzien. En onderweg tussen vertrek en aankomst denken ze na over hun leven en wat er al die jaren geleden is gebeurd.

Paul, Martin, Vincent en Lotte waren in hun studententijd fervente klimmers. Allen hadden hiervoor zo hun eigen motief. Zo klimt Paul om te voelen dat hij leeft, maar ook om zichzelf te relativeren: want tussen machtige bergen is de mens maar een irrelevant detail. Lotte klimt om los te komen van alles wat de rest van het jaar vanzelfsprekend is. En Vincent geeft toe dat hij aan het klauteren is begonnen om zijn vader te jennen: die had namelijk last van hoogtevrees. 

Aan het einde van hun studietijd maakte het viertal een reis naar Noorwegen en beleefden daar de confronterende helderheid van het Noorderlicht. We komen al snel te weten dat Lotte er een ongeluk kreeg. En dat niet lang daarna haar relatie met Martin is begonnen. De liefde van het tweetal luidde ook meteen het einde van de vriendschap met de twee anderen in.

Dit is een boek over veel boeiende thema’s. Onsterfelijkheid bijvoorbeeld, of de manier waarop we herinneringen vormen en hervormen in de loop der tijd. Interessant is dat we elk hoofdstuk een ander perspectief te zien krijgen: sommige gebeurtenissen worden door drie verschillende personen verteld: boeiend om te zien hoe zij elkaars bedoelingen soms totaal anders interpreteren (en hoe verstrekkend zo’n foute interpretatie kan zijn). De waarheid? Die laat Stephan Enter in het midden.

Maar vooral gaat dit boek over de impact van de studententijd op de rest van je leven. Martin noemt het ergens de “laatste vrijblijvende tijd”, daarna slokken verplichtingen je op. Hij verbaast zich erover hoe helder zijn herinneringen aan deze periode zijn, en hoe vlotjes hij die kan opvissen. Ook de kleinste onbenulligheden kan hij makkelijk opdiepen en hebben een soort eeuwigheidswaarde. Sindsdien gaat de tijd steeds sneller, en zeker sinds de komst van zijn dochter snelt zijn leven logaritmisch vooruit.

Dit, beste lezer, is natuurlijk het reminiscentie-effect (ja, het is vandaag moeilijke- woorden-dag!) Onderzoek heeft aangetoond dat je de dingen die tussen je 15^de en je 25^ste gebeurden beter onthoudt: dit zijn immers je vormende jaren. Bepalend voor wat daarna komt. Mensen blijven vaak steken in de muzieksmaak en de kledingstijl van toen. Niet dat je daarna niet verder groeit, maar toch.

Zou dat niet komen omdat die jaren op zich ook een overgangsperiode zijn? Tussen een vertrek uit de kindertijd en een aankomst in de volwassen wereld? En blijven de zaken die toen gebeurden daarom zo lang hangen?

De rol van reizen in dit boek is dus niet alleen een leitmotiv, maar meteen ook een extra betekenislaag. En de personages maken in de trein (of op de bus) de balans op van hun leven: wat hebben ze er nu eigenlijk van gemaakt. Zijn ze geslaagd, of hebben ze gefaald? En, wat willen ze verder nog? Het is bijna alsof ze een pelgrimage ondernemen.

Reizen als een moment los van het normale leven waarin we alles op een rijtje zetten: het komt in meer boeken voor. Enkele weken geleden brak tante nog haar hoofd over vraag waarom er in “Een korte geschiedenis van de eeuwige liefde” zoveel reisscènes zijn opgenomen. Daarom dus! En in het door haar zo bejubelde “Nachttrein naar Lissabon” is de trein een metafoor voor het leven zelf: je zit in een coupé die je nooit kan verlaten, laat soms mensen op het perron achter, en raast maar door.

Ja, ja, “de trein is altijd een beetje reizen”, maar dus ook altijd een beetje mijmeren, of zelfs een beetje transformeren. En dus eigenlijk ook wel een beetje verwennerij. Geniet ervan!

°°°°°°°

PS Benieuwd wat anderen ervan vonden?  Ook leeswammes maakte een bespreking van Grip.

PSPS. Bij het lezen van dit boek heb ik voor de eerste keer nota’s à la Joke gemaakt. En ik heb wel de indruk dat ik zo meer “zie” en onthoud dan mijn vorige systeem: streepjes in de marges zetten. Het duurt iets langer, maar je leest beter. Allen aan de leesnota’s dus!