Voor doorzetters (en mindmappers): de leesclub leest Yourcenar




Ja, ja beste mensen, dit wordt een gewichtig blogje! Dat zie je meteen aan de blik hè? Serieus! Gewichtig! Diepgravend! U bent bij deze gewaarschuwd.

Onze leesclub gaat ondertussen alweer de vijfde jaargang in, hoezee! En dan mag de lat al eens hoog gelegd worden. Met “hermetisch zwart” van Marguerite Yourcenar kozen we voor een wel heel erudiet werkstuk. Een hele kluif. En omdat tante goed beslagen ten ijs wilde komen (en ook omdat ze grip wilde krijgen op de verschillende lagen van het boek) toog ze aan het mindmappen. Een ideale manier om snel een aantal rode draden in kaart te brengen. (En om leesclubleden te imponeren…) We kunnen het iedereen aanraden. En het ziet er nog leuk uit ook (vinden wij):



Het boek neemt ons mee naar de zestiende eeuw. Donkere tijden vol religieus fanatisme, zo blijkt. Met enge ziektes, vreselijke martelingen en publieke terechtstellingen waar je maag van omkeert. Een tijd waarin er heel wat gekonkelfoesd wordt aan de hoven van de Habsburgers en de pausen. Maar ook de tijd van het humanisme, de hergeboorte van de ideeën uit de oudheid. Van het ontstaan van nieuwe wetenschappelijke experimenten en gedachtenoefeningen. Van de verdere verspreiding van het boek en van….poedels, want die bleken zowaar ook in de zestiende eeuw al rond te huppelen.

In die context leeft Zeno, een Vlaamse arts uit Brugge, die er wel heel radicale ideeën op nahoudt. Zo gelooft hij niet in God en wil hij zijn wetenschappelijke methodes baseren op observaties en experimenten. Hij weigert zich te binden aan een maecenas, maar wil vrij blijven, zodat hij ook vrij kan denken. Hij wil het liefste beginnen met een tabula rasa: niets voor waar aannemen en puur op basis van de rede een argumentatie opbouwen. Religieuze dogma’s zijn dan ook zijn grootste vijand, de pure rede zijn grootste vriend. Combineer dit met zijn homoseksualiteit en zijn begrip voor zelfmoord en u snapt meteen waarom hij in de loop van het boek uitgroeit tot staatsvijand nummer één.

Tot hier het verhaal. Maar we stelden vast dat je het boek eigenlijk niet voor het verhaal moet lezen. Laten we namelijk eerlijk zijn: Yourcenar is gewoon niet zo’n goede verteller. Meegesleept werden we niet en inleven in de personages was er niet echt bij. En er waren ook wel een storend aantal losse eindjes die Marguerite beter stevig had vastgeknoopt. Historisch gezien gaat ze hier en daar ook stevig uit de bocht (de Belgische staat in de 16de eeuw) en daar kunnen de historici in de groep natuurlijk niet om lachen… Tja.

Niet echt een verhaal dus. Geen historische studie. Maar, wat is het boek dan wel? Een soort patchwork van filosofische ideeën, vonden wij. Van prachtige passages over hoe het is om mens te zijn. Schitterende ingevingen over bijvoorbeeld de schoonheid van het menselijk oog en de kracht van de zee. Vol spitante discussies over goed en kwaad, de rol van de rede, over de impact van leermeesters en het geloof in wonderen. Er zitten echt prachtige stukken in. Vaak om even bij stil te staan en te herlezen, want gevat in scherpe taal en een verbluffende argumentatie.

Geen boek dus dat je één, twee, drie uitleest. En we moeten dan ook eerlijk bekennen dat de meerderheid van de club er niet in geslaagd was veel verder te komen dan deel één. Wij snappen dat, want het eerste deel is een soort heel langgerekte aanloop, waarin Zeno van hot naar her Europa rondreist, heel veel mensen ontmoet en heel veel meemaakt. Dit alles op een drafje verteld, zodat het je duizelt. De pret begint eigenlijk pas in deel twee, als Zeno neerstrijkt in Brugge. Zijn wereld wordt kleiner en hij kan het één en ander overdenken. In het derde deel is hij opgepakt door de inquisitie en zit hij in de cel. Deze beperkte speelruimte dwingt hem de essentie van zijn leven en zijn opvattingen onder woorden te brengen en te verdedigen. Boeiend.

Yourcenar schreef dit boek in heel veel verschillende fasen in de loop van dertig jaar. Dat merk je dus ook aan de losse eindjes en het patchworkeffect. Ze publiceerde het uiteindelijk eind jaren zestig. De grimmige sfeer in het boek weerspiegelt wellicht de context van de koude oorlog. Haar radicale ideeën over homoseksualiteit, euthanasie en vrijdenken moeten in die periode behoorlijk schokkend en opzienbarend zijn. En waarschijnlijk verklaart dat ook waarom dit boek destijds zoveel prijzen in de wacht sleepte.

Wij, leesgroepladies, vrezen echter dat dit vandaag niet meer zal lukken. Het boek is namelijk wel erg erudiet en doorwrocht. En waar Umberto Eco met dit soort elementen echt uit de voeten kan, blijft het boek van Yourcenar wringen. Het is een heel werk om het door te nemen en je eigen te maken. Hermetisch dus. En ook best zwart.

Was het de moeite? Ik dacht eerst van niet. Maar na de mindmap-extravaganza en de discussie met de andere lezers moet ik toch bekennen dat het wel eens fijn is om je hersens zo te laten knarsen en knetteren. Maar voor dat ik definitief een even gewichtig gezicht opzet als bovenstaande kikvors, ga ik nu echt even uitblazen met wat lichtere kost!


Reacties

Populaire posts