Het Jane-Austenproject – deel II

Deze kerstvakantie staat in het teken van Jane Austen. O, ik ben helemaal in haar ban. Ik lees haar boeken, beluister urenlang een podcast over haar leven en snuister tussen haar spulletjes. En dat voor iemand die vroeger nogal eens dacht: Jane Austen? Keukenmeidenromans! Vanwege de zoeterige verfilmingen natuurlijk, die haar boeken al te makkelijk kunnen reduceren tot een boy meets girl verhaal. (met veel dansen, getormenteerde blikken en bakkenbaarden, dat dan weer wel). Weinig dat me echt aansprak dus, maar sindsvorige week ben ik helemaal om. Hierbij dus het verslag van mijn tweede week met Jane. Ga er maar voor zitten, want ik ben niet snel uitgepraat!

Pride and Prejudice: 5 kwaliteiten

Laat ik met het belangrijkste beginnen, waar het allemaal om draait: haar boeken. Wat maakt deze dan zo onweerstaanbaar? vroeg ik me af. Ik besloot om mijn onderzoekje te beginnen met hét succesnummer bij uitstek, Pride and Prejudice. Oftewel: het verhaal van mister Darcy.

Zoals ik al schreef, het was best lastig in het begin. Dat heeft te maken met het prachtige literaire Engels, waar ik toch weer even aan moest wennen, en met de vele verfijnde dialogen. Als lezer moet je dan echt opletten dat je blijft weten wie er aan het woord is. Ik besefte meteen ook dat we die kunst van het converseren eigenlijk verleerd zijn. (Ik probeerde het zelf aan de kerstdis en dat mislukte faliekant). Dat Austen de koningin is van de dialogen en dat niemand haar dat zo naturel en toch zo verfijnd nadoet, dat is voor mij al helemaal bewezen. Kwaliteit één was dus meteen duidelijk.

De familie Bennet was verder allercharmanst gezelschap bij de kerstboom. De moeder is zo heerlijk oppervlakkig en belust op rijke schoonzonen dat het grappig is. De vader heeft een geweldige droge humor. En dan die jongere zus Lydia, zo’n kwebbelend tienermeisje dat helemaal opgaat in de mode en jongens: zéér herkenbaar nu ik zelf een dochter van twaalf heb. Wat dat betreft zijn de tijden weinig veranderd (al hoop ik wel dat mijn dochter niet de benen neem met een soldaat). En zo dook een tweede kwaliteit op: die van de herkenbare karakters. Zo realistisch, zonder dat het echt karikaturen worden. Neem nu mister Collins, de etter van dienst. Hoe hij praat en doet, dat zie je toch zo voor je? Dat soort types zijn er nog altijd en het is heerlijk om hen te betrappen op hun kleine kantjes. 

Jane Austen was inderdaad een geweldig observator. In het begin van het boek vraagt iemand aan Lizzy of dat nooit verveelt, altijd diezelfde mensen met hun maniertjes. Geenszins, merkt ze op, want mensen veranderen steeds en blijven verbazen. Knap hoe Jane Austen al die schakeringen van de menselijke soort weet te vangen in onvergetelijke scènes! Met veel aandacht ook voor de kleine ritueeltjes die mensen nodig hebben om zich staande te houden. En ook de grotere rituelen (het bal, het huwelijksaanzoek, het diner, …) komen aan bod, op zo’n manier dat het bijna antropologisch veldwerk is. Ziedaar een derde kwaliteit die dit boek zo geweldig maakt.

En dan is er dat fantastische personage van Elisabeth Bennet. Een vrouw die haar eigen keuzes maakt. Uiteraard binnen de grenzen van de heersende moraal, maar verder wel dwars tegen de verwachtingen van vooral haar moeder in. Net als Jane zelf wijst ze een huwelijksaanzoek af en kiest ze voor haar eigen geluk, in plaats van bestaanszekerheid. (OK, ik geef het toe: uiteindelijk slaat ze een nog grotere vis aan de haak, maar dat is hier bijzaak). De straffe madammen van Austen zijn de vierde kwaliteit.

En dan is er natuurlijk nog de clou van het verhaal: dat we andere mensen veel te snel veroordelen. Dat we verlegenheid als arrogantie kunnen lezen. En dat we te gemakkelijk de roddels van anderen geloven. Elizabeth komt op een zeer overtuigende manier tot het inzicht dat ze vooroordelen heeft. Jane Austen spelt die levensles echter niet belerend uit. Net als Elizabeth krijg je het soms ongemakkelijk warm als je nadenkt over je eigen vooroordelen en hoe ze je mening over anderen vormen. En dat is knap!

Vaders boekenkast

Kerstperiode, dat betekent ook altijd een bezoekje aan het ouderlijk huis en de bibliotheek aldaar. De Jane Austen-collectie is er beperkt, moest ik vaststellen (en ik vrees dat de keukenmeiden-associatie ook van mijn vader afkomstig was). Uiteraard stond er wel een fijne editie van het verzameld werk van Jane. De echte ontdekking was echter de bundel Jane Austen a critical heritage, dat een verzameling bevatte van negentiende-eeuwse recensies van Janes werk. Ik bladerde natuurlijk meteen ijverig door naar Pride and Prejudice dat al in 1813 werd geprezen om de humor, de dialogen en de karakterschetsen. De recensent vond het ook aanbevelenswaardige literatuur voor ouders van “silly girls”, het zou hen immers aanmoedigen om die freules niet te veel bewegingsvrijheid te gunnen (ik knoop het in mijn oren!) De recensie besluit met: “It is unneccesary to add, that we have perused these volumes with such satisfaction and amusement and entertain very little doubt that their succesful circulation will induce the author to similar exercices”. En dat was helemaal verdiend!

Een leven in objecten

Al dat lezen maakte me natuurlijk nieuwsgierig naar de sporen die Jane nog meer had nagelaten. Niet alleen in teksten, maar ook in huizen en objecten. Ik ben nu eenmaal een museum-mens en ging dus op zoek naar de “objects et lieux de mémoire” van Jane.

Zo kwam ik op de website van het Jane Austens House Museum terecht en daar vond ik een heel fijn overzicht van 41 objecten uit het leven van Jane. Telkens met een leuk praatje door de curator erbij. Het gaat van brieven over eerste drukken, tot een quilt en de ring die Jane zo graag droeg. Ook bevat de collectie een pop van de film Clueless, een bewerking van Emma uit 1995. (De dochter heeft deze film trouwens met veel plezier bekeken en aan al haar vriendinnen aangeraden!) Ik las over mousseline sjaals, de piano waar Jane elke ochtend op speelde en het plezier dat Churchill beleefde aan het lezen van haar boeken. Jane Austen damesliteratuur? No way! 

Naast objecten bleef er wellicht ook iets van de geest van Jane hangen in de huizen die ze bewoonde. Op de podcast van the Guardian mijmerde Lucy Worsley (trouwens een van mijn favoriete historici) dat de tijd ons misschien scheidt van personane uit het verleden, maar de ruimte veel minder. Net als Kristien Hemmerechts in de Klarapodcast, bezocht Lucy alle plekken waar Jane ooit leefde. Ik keek met plezier naar de haar Jane Austen behind closed doors. Op haar eigen charmante wijze huppelt Lucy door de malse velden in Steventon, flaneert ze door Bath en trotseert de golven in Lyme Regis. Ook maakte ze inkt volgens een recept van Jane en oefent ze danspassen in één van de zalen waar Jane ooit een bal bijwoonde. Zeer amusant kijkvoer, beste lezers. En als top of the bill neemt ze plaats aan het schrijftafeltje van Jane, je hoort haar bijna inwendig juichen. Als dat geen historische sensatie is…

To be continued

Jawel, want ik heb nog een week vakantie! En dus is er tijd voor een tweede boek. En dat wordt Northanger Abbey. Het begin is al echt heel grappig, dus ik lees graag verder. Daarnaast ga ik nog kijken naar de tip die Kim me suggereerde bij het vorige blogbericht. En ik heb gezien dat Mansfield Park op TV komt, dus daar gaan we ook nog van smullen. Heeft u nog lees-, kijk- of luistertips voor volgende week? Aarzel niet en laat het me weten.