Europeanen - Orlando Figes

 

Niets zegt meer over een tijd dan de influencers, en hier ziet u er eentje uit 1840. Pauline Viardot is haar naam en ze was één van de grootste operasterren uit haar tijd. Ze reisde heel Europa door en trad zelfs op in Amerika. De jonge schrijver Ivan Tourgeniev viel als een blok voor haar toen ze door Rusland tourde: wat een stem! Wat een persoonlijkheid! De arme jongen raakte helemaal verslingerd aan deze dame en zou haar de rest van zijn leven volgen. Trouwen deden ze nooit (Pauline was namelijk al "bezet") maar ze kregen waarschijnlijk wel een kind samen. En als ze niet bij elkaar konden zijn, dan schreven ze gepassioneerde brieven, bladzijden lang.

Orlando Figes neemt de liefde tussen Pauline Viardot en Ivan Tourgeniev als uitgangspunt om een beeld te schetsen van het Europa van de negentiende eeuw. De geliefden en hun entourage vormen de rode draad in een wervelende kroniek waarin je werkelijk vanalles bijleert over de periode waarin een Europese cultuur vorm kreeg. Hieronder een schamele poging het boek samen te vatten (want dat is dus onbegonnen werk)

De komst van de spoorwegen maakte het mogelijk om sneller dan vroeger te reizen, door de litografie konden teksten goedkoper worden gedrukt en de ontwikkeling van een nieuw soort piano zorgde ervoor dat meer dochters dan ooit te voren op muziekles gingen. Voeg daar nog aan toe: de impact van de fotografie op de literatuur, de komst van de elektrische verlichting en de ontwikkeling van de auteursrechten. En dan was er nog het succes van de kuuroorden, de wereldtentoonstellingen en de opkomst van het fenomeen "tijdschrift". Al deze katalysatoren zorgden ervoor dat op het einde van de negentiende eeuw overal dezelfde boeken werden gelezen, dezelfde muziek werd beluisterd en de zelfde schildertechnieken werden gehanteerd. Een eenheid waarin uiteindelijk ook meteen de eerste barstjes kwamen, ...

***

Voor de duidelijkheid: ik heb drie maanden over dit boek gedaan! Het is immers razend interessant, maar ook veel, zo vééééél informatie. Figes strooit met details en dat maakt het soms erg moeilijk om te volgen. Een beetje een "omgevallen fichenbak", dat wel, maar o zo boeiend!

Ik las dus één hoofdstuk per keer en nam daarna te tijd om op adem te komen en de informatie te laten bezinken. En dat was ergens ook wel fijn. Want zo drong het pas goed tot me door hoe ingrijpend de wereld van literatuur en muziek in die periode veranderde, en hoeveel factoren daarbij een rol hebben gespeeld. Het laatste hoofdstuk over het ontstaan van een negentiende eeuwse "canon" geeft bijvoorbeeld heel duidelijk aan dat economische en praktische motieven een grotere rol hebben gespeeld dan kwaliteitscriteria. En dat geeft toch wel te denken.

***

Kortom: bent u in voor een lange zit? Kunt u tegen een stortvloed aan details? En bent u nieuwsgierig naar het leven van de influencers van toen? Aarzel dan niet en lees dit boek! Het zal uw visie op "de grote literatuur" voorgoed veranderen.

De afbeelding is publiek domein via Rijksstudio: Portret van de zangeres Pauline Viardot, Achille Devéria, 1840