Griezelen in Cambridge



Elk jaar met Kerstmis schreef Montague James een spookverhaal voor zijn vrienden in Cambridge. Dat las hij dan voor in de duisternis, bij het licht van één flakkerende kaars. Met steeds zachter wordende stem, zo stel ik me dat voor, totdat de koude rillingen over ieders rug liepen. Alle aanwezigen keken vast voor het slapengaan nog eens extra onder hun bed.

Nu, meer dan honderd jaar later, kunnen we nog terugreizen naar die wonderlijke avonden. Want de Ghost stories zijn uitgegeven en blijken nog springlevend. Ze bezorgden me de afgelopen weken vele glimlachjes en rillingen, en die ervaring deel ik graag!

Wie was Montague James?

M.R. James was een mediëvist uit Cambridge (wat me natuurlijk nog extra voor hem inneemt). Hij publiceerde over gewichtige zaken als de apocriefe evangeliën. Daarnaast beheerde hij de manuscriptenafdeling van Kings College, en was directeur van het Fitzwilliam museum. In zijn vrije tijd en geheel ter ontspanning schreef hij spookverhalen. Daarin verweefde hij met verve historische weetjes, bijbelteksten en heel wat knipogen naar de wetenschap. Tongue in cheek, dat begrijpt u wel.

Waarom ik de verhalen zo leuk vind

Het mogelijk duidelijk zijn: ik heb de voorbije week gesmuld van deze Ghost stories. En dat lag niet alleen aan de heerlijke Engelse taal, maar ook aan de setting waarin deze verhalen zich afspelen. In de meeste gevallen gaat er immers een historicus op pad en ontdekt ergens in een hoekje een oud manuscript, een vergeten schilderij, een mysterieuze (en nog steeds verzegelde) brief, of een magische pentekening. Met de nodige ratio en precisie gaat de onderzoeker aan de slag: hij maakt noties, bevraagt oude lieden over de achtergronden en graaft zo diep, dat er op het einde van het verhaal een griezelige ontmoeting plaatsvindt.

Verwacht daarbij geen expliciete horror, want James beheerst vooral de kunst van de suggestie. Zijn beste verhalen gaan niet zo zeer over bloeddorstige zombies, wel over situaties waarin de grenzen tussen heden en verleden even lijken te verschuiven. Waarin er stemmen weemoedig fluisteren, een lied van weleer weerklinkt, of een behekste kat snel voor je voeten langsschiet. Brrrr.

Wat maakt zijn werk bijzonder?

Volgens Julia Briggs, auteur van het heerlijke Night Visitors, was James de eerste die spookverhalen in de eigen tijd liet afspelen. Naar eigen zeggen wilde hij dat de lezer zou denken: zoiets kan me ook overkomen. Daarom beginnen zijn verhalen altijd heel normaal: een hotelgast neemt zijn intrek in kamer 12, een dame wil een rozentuin aanleggen, een man neemt de tram naar zijn werk. Geleidelijk aan gebeuren er rare dingen, die de hoofdpersoon niet opmerkt, maar de lezer wel. Uiteindelijk neemt de magie het stuur over. James doet bovendien altijd alsof hij de hoofdpersoon persoonlijk kent, en ook de historische objecten waarvan sprake heeft gezien in één of ander museum.

Eveneens bijzonder is dat James voortdurend aan understatement doet. Bij hem geen gedetailleerde, gruwelijke beschrijvingen, maar enkel een paar ruwe schetsen, die de fantasie van de lezer prikkelen. Voor psychologische diepgang moeten we trouwens ook niet bij hem zijn. Alle personages staan volledig ten dienste van de plot en hun achtergrond blijft dan ook steeds vaag. Maar allemaal zijn ze gedreven door een grote nieuwsgierigheid. Een curiosity die hen vaak fataal wordt, natuurlijk.

Nog meer M.R. James

Ik ontdekte twee dunne bundeltjes met verhalen toevallig in vaders bibliotheek (waar een hele collectie spookverhalen huist, waarover later ongetwijfeld meer). Enige speurwerk op Google leerde me dat M.R. James' verhalen in Engeland nog steeds veel worden voorgelezen rond kerstmis. Er zijn ook allerlei verfilmingen van gemaakt. De echtgenoot en ik bekeken er eentje, maar waren niet helemaal overtuigd. Zoals zo vaak werkt de suggestie in het geschreven woord veel beter dan verbeeld op het kleine scherm.

Wie graag de diepte in wil, kan terecht bij een zeer fijne podcast, waarop twee heel enthousiaste heren elk verhaal grondig doornemen, de bronnen ervan bespreken en haarfijn analyseren hoe de verteltechniek werkt: een aanrader!

Ik ontdekte ook een korte bespreking van James' werk door Penelope Fitzgerald. En dat was eigenlijk geen verrassing, want in haar fijne boek De Engelenpoort, duikt ook een professor mediëvistiek op die spookverhalen schrijft. Vast een knipoog naar deze Montague.

Verder vond ik nog van allerlei wilde en minder wilde theorieën over de man, over Freudiaanse versprekingen, onderdrukte seksualiteit en sublimatie. Ik heb het links laten liggen. Want dat soort informatie heb ik helemaal niet nodig om van deze verhalen te genieten.

Hoe te lezen?

Zoals Darryl Jones in dit filmpje zegt: de beste context om deze verhalen tot u te nemen is een donkere avond (liefst met huilende wind die de dakpannen doet ratelen) kaarslicht, een oorfauteuil en een stevig glas wiskey (al mag dat in mijn geval ook een pot thee zijn). Als dan de kat onverwacht op schoot springt, kan dat grote gevolgen hebben.....


Reacties

  1. Deze ken ik, volgens mij, die heb ik jaren geleden gelezen en staan in mijn herinnering als dood-eng. Maar ik wist de naam niet meer van de schrijver. Ik denk dat ik ze nodig moet herlezen!

    Groetjes,

    BeantwoordenVerwijderen

Een reactie posten

Populaire posts