"Niets heeft me ooit zo teleurgesteld als woorden" - Kolja

Als kind was ik super fan van de Notenkrakersuite. Ik kan nog steeds alle stukjes vrolijk nahummen (en houterig nahuppelen, maar dat gaan we niet demonstreren, hoor, nee bedankt). Dat ik Tsjaikofski dus op handen draag, lijkt nogal wiedes. En toch had ik me nooit in 's mans leven verdiept. Ten onrechte, uiteraard. Maar je bent nooit te oud om bij te leren. En dus nam ik afgelopen week Kolja ter hand.

Zin dat ik erin had, dat snapt u meteen. Japin is namelijk één van mijn favoriete schrijvers en het boek was al flink bejubeld door Bettina, die alles van de oude Russen weet. Dus dat zat wel snor dacht ik. Ik sleepte dekens en koppen thee aan, verzekerde mezelf van rust en stilte, en legde stiekem een brokje chocolade naast me. Dit moest mijn leesmoment worden!

Tante, kom terzake: waar gààt het over?

Kolja, de hoofdpersoon in dit boek, is doofstom geboren en wordt vanaf zijn achtste opgevoed door Modest Tsjaikofski. Deze broer van de componist is zelf schrijver en dol op woorden. Zo'n jongetje die het concept taal niet kent, vindt hij natuurlijk enorm fascinerend. Net zoals het voor de componist haast ondenkbaar is dat iemand muziek niet kan horen en beleven. Beide mannen helpen de jonge Kolja om te leven met taal en muziek en ze slagen daar eigenlijk vrij goed in. Toch komt het tot een breuk, die pas gelijmd wordt aan het onverwachte doodsbed van de componist. Die dood lijkt namelijk wel erg mysterieus. En Kolja wil weten hoe de vork in de steel zit.

Een merkwaardige leeservaring, zowaar!

Qua spanningsbogen kan dat tellen! Vragen alom! Waarom brak Kolja met zijn opvoeders? Hoe is Tsjaikofski gestorven? Was het moord? En waarom lijkt Kolja nu net de enige die praat, terwijl de rest zwijgt? Intrigerende tegenstellingen dus die de lezer vaart moeten geven.

Desalniettemin liep ik vrij snel vast. Ik raakte maar niet meegesleept. Het boek bleek taai, de woorden afstandelijk. Ze gaven zich maar niet gewonnen. Ik deed mijn best, las en herlas, maar het vlotte niet. Pas helemaal op het einde voelde ik iets van emotie ergens ver weg gloeien. En in de dramatische laatste scènes raakte het boek me echt!

Kijk, dat vind ik dus raar! Hoe kwam dat nou zo ineens? Enige hypotheses drongen zich dra aan mij op:

• Het tijdstip der lectuur: gedurende een week waarin de echtgenoot geopereerd werd en minstens de helft van de hersencellen te zenuwachtig was om te lezen.
• Een boek vol mannen, zonder vrouw om me mee te identificeren
• De minzame commentaar van mijn moeder die het "een vreemd boek" noemde (nu zijn we het zelden eens over boeken, dus eigenlijk zou dat niet mogen meespelen)
• Heimwee naar het vorige boek (Michelle Obama) dat zo heerlijk was.

Omdat ik toch ergens wel geboeid was,  las ik door, en gelukkig maar, want ik vond het einde van dit boek echt prachtig. De wonderbaarlijke vriendschap tussen de componist en de dove jongen krijgt dan een interessante extra laag.

Words, words, words,...

Het gaat er juist om dat woorden zo ontoereikend zijn. Woorden hebben te veel macht, ze zijn onbetrouwbaar, ze kunnen verdraaid worden en ze trappen na. Woorden, zo blijkt,  kunnen mensen genadeloos in de steek laten. "Niets is zo inferieur aan onze zintuigen als taal", verzucht Kolja op het einde. En "het enige wat je nu kan doen is zwijgen". De doofstomme Kolja lijkt terug bij af, taal schiet tekort.

Moest het zo zijn?

En nu vraag ik me af of Japin me dat al vanin het begin wilde laten voelen. Heeft hij bewust zijn woorden zo weerbarstig gemaakt? Wilde hij me meteen al wantrouwig maken? Laten voelen dat taal een mens ongelofelijk kan dwarsbomen?

Eén van de laatste zinnen in het boek luidt vast niet per toeval "niets heeft me ooit zo teleurgesteld als woorden".