Lezen: het pauperparadijs


In elke familie leven er verhalen. Over heldhaftigheid, moed en doorzettingskracht. Over opa's die op slag verliefd werden op oma's, en over de cruciale rol die onze voorouders speelden in historische gebeurtenissen. En natuurlijk weten we wel ergens dat de tijd deze verhalen heeft opgeblonken. De mindere kantjes heeft weggepoetst. En dat de mantel der liefde heel wat aan het oog onttrokken heeft. Maar de verhalen zijn te mooi om niet verder te vertellen.

Dergelijke familiehistories maken ons, nakomelingen trots. Zelfs al hebben we er geen aandeel in. Want iets van de grandeur van onze voorouders zal toch in onze genen zijn blijven plakken, denken we. En dus geven we het verhaal weer door.

Zo leefde er in de familie van journaliste Suzanna Jansen het verhaal dat haar overgrootmoeder van rijke komaf was. Maar dat zij voor een katholieke man koos en door haar hautaine vader genadeloos werd verstoten. Het was een harde val, van zo'n hoge stoep! Maar de liefde was te sterk. En bovendien: haar trots was niet gebroken, allerminst!

Als de auteur een bidprentje van haar eigen oma, de dochter van het verstoten liefdespaar,  terugvindt, besluit ze in het verleden te gaan spitten, en te kijken of dit romantische verhaal ergens op waarheid berust. Al snel blijkt dat de ware toedracht helemaal anders in elkaar zit, en dat het verhaal een stuk tragischer is dan verwacht.

Susanna's speurtocht voert haar immers als snel naar Veenhuizen in Drente, waar in het midden van de 19de eeuw een "pauperparadijs" werd gesticht. Een soort goed bedoelde heropvoedingsinstelling voor de arme medemens. Waar zij met noeste arbeid, reinheid, rust en regelmaat zichzelf weer zouden vinden. En zo de maatschappij zouden dienen.

Dit ideaal ging al vrij snel onderuit. Wegens geldgebrek en onvermogen. Maar het "gesticht" bleef en generaties lang bleef Susanna's familie ermee verbonden. Eerst als bewaker, maar al snel als "verzorgde". Het is een schrijnend verhaal, van armoede die generatie op generatie wordt doorgegeven. En de uitzichtloosheid van de paupers aan de onderkant van de maatschappij.

De familie telde zwakke mannen die ten prooi vielen aan de alcohol, en sterke vrouwen die telkens opnieuw probeerden hun bestaan op te bouwen. Het boek geeft goed aan hoe dat vroeger ging. Een rijk scala aan religieuze instellingen bood hulp. Maar de arme in kwestie moest daar wel steeds om vragen en smeken. Van een "recht" was nog geen sprake.

De auteur gaat aanvankelijk als een journalist te werk en analyseert nauwgezet de historische context. Naarmate de eigen tijd dichterbij komt krijgt ze het steeds moeilijker. Lezen over een overgrootvader die meermaals als landloper werd opgepakt is één ding, maar de verslagen nalezen over de harde jeugd van haar eigen moeder, valt haar duidelijk zwaar.

De twijfel, de afkeer en de droefheid geeft ze eerlijk weer. En dat is lovenswaardig. Want door dit verhaal op te schrijven biedt ze ons een blik op de verborgen geschiedenis van de arme. Een verhaal dat ons eraan herinnert hoe goed we het nu hebben. Maar ons tegelijk doet beseffen dat armoede ook vandaag om ons heen is. Alleen minder zichtbaar dan voorheen.

Een boek dus dat mijn blik heeft veranderd. En dat me nog lang zal bijblijven.


Reacties

  1. Ik vond het ook een geweldig boek dat een verhaal beschrijft dat nog geen eens zo lang geleden in Nederland heeft afgespeeld.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Inderdad, je moet niet zo ver in de tijd terg te gaan om dit soort zaken terug te vinden.

      Verwijderen
  2. Wat een mooie bespreking. Ik heb het boek op mijn ereader, en hoop er over een tijdje aan toe te komen. Ik moest bij jouw bespreking trouwens denken aan de BBC-serie Who Do You Think You Are?, waarin de voorouders van bekende Britten worden getraceerd (de formule is sinds een paar jaar ook door de Nederlandse tv overgenomen, ben de titel even kwijt) en de meest aangrijpende afleveringen zijn steevast die waarbij de Bekende Brit op de allerbitterste armoede en ellende in zijn of haar stamboom stuit. Plotseling is een derdewereld verschijnsel heel dicht bij gekomen en ik heb altijd het idee dat de Bekende Brit er een beter en bescheidener mens van wordt. Net zoiets als met dit boek dus.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Dag Anna. Ja, ik ken dat programma ook en het is inderdaad een goede parallel met dit boek. Ik denk wel dat je het boeiend zal vinden. Je leest er wel de worsteling aan af die de auteur heft doorgemaakt, want het was niet zo makkelijk om zo diep in de eigen familiegeschiedenis te graven en toch een neutraal verhaal te brengen. Ik vind het erg dapper!

      Verwijderen
  3. Hoewel ik belang hecht aan het overbrengen van kennis over "ons" verleden, ben ik niet erg gecharmeerd van dit soort boeken. Ik kan mij voorstellen dat het voor de schrijfster belangrijk was om haar familiegeschiedenis in beeld te brengen en te beschrijven. Ik heb er dan ook geen spijt van dat ik dit boek gelezen heb, maar heb achteraf nog steeds een groot vraagteken met wat ik zelf aan moet met dit persoonlijk verhaal. Meer weten over hoe het vroeger (en dat is minder lang geleden dan we soms denken) er aan toe ging is van invloed op onze eigen houding in de huidige maatschappij. Maar ik heb moeite met de hoge mate van persoonlijkheid in dit (soort) boek(en).

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Zoals ik hierboven al schreef vind ik het vooral erg dapper om dit aangrijpende verhaal zo neutraal mogelijk op te schrijven. Want, ja ik vind dat de auteur daar echt wel in geslaagd is. Met hetzelfde materiaal kan je namelijk met gemak een heel erg tranentrekkerig boek schrijven vol melancholie, bitterheid of zelfbeklag. En die valkuilen heeft ze toch maar mooi ontweken. Ik vond het niet storend persoonlijk, want ik denk dat haar familie op zich wel model kan staan voor heel wat families in Nederland (en Vlaanderen). Maar het is inderdaad geen historische studie. Had jij trouwens ook zoveel moeite met Geert Mak (de eeuw van mijn vader), want dat is toch vergelijkbaar qua opzet? (alleen misschien net iets breder opgezet?)

      Verwijderen
  4. Ik vond die persoonlijkheid juist mooi, het weten dat het ook echt om iemands familie/voorouders gaat die daar zaten. Het maakte voor mij de afstand naar het heden kleiner.

    Het boek heb ik een paar jaar terug van mijn moeder geleend. Vlak erna gingen mijn broertje en ik naar een festival(letje) in Assen, en stond Veenhuizen op de borden. Dat was toch even een 'oh ja ... daar zijn we dicht bij' momentje. Vorig jaar zijn mijn man en ik er geweest toen we een paar dagen weg waren, en het maakte toch best wel indruk, juist ook omdat ik het boek gelezen had.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Als ik ooit in de buurt van Veenhuizen passeer, ga ik zeker een kijkje nemen. In Vlaanderen hebben zulke instellingen trouwens ook bestaan, namelijk in de Kempen (Wortel) Misschien ga ik daar eerst eens langs, want dat ligt wat meer in de buurt. Ik vind het boeiend (en tragisch) hoe zo'n goed bedoeld opvoedingsinitaief zo mis is gelopen en eigenlijk meer ellende heeft gebracht dan welzijn. Dat geeft toch weer te denken.

      Verwijderen

Een reactie posten

Populaire posts