Montaigne en de kunst van het “misschien”.

We leven in een wereld waar iedereen meteen een oordeel klaar heeft. Waar er grote stelligheden heersen. En waar het o, zo moeilijk is om op een standpunt terug te komen. Traag een mening vormen, nadenken, peinzen, is dan niet zo gemakkelijk. Zeker niet als je vooruit wil en wil “scoren”. Dan moet je zelfverzekerd zijn, op tafel kloppen en vooral: niet toegeven.

Beste lezer, laat het duidelijk zijn, op dit domein faal ik radicaal! Ik ben iemand die wikt en weegt, en erg lang de kat uit de boom kijkt.  En dus ben ik nooit degene die metéén een vlijmscherpe vraag klaar heeft na een betoog. Of die snel en genadeloos in de aanval gaat. Ik moet er altijd eerst lang over nadenken, voor ik met een mening kom. En als ik, na lang mijmeren, een oordeel heb, dan zal ik nog altijd  “misschien” zeggen en “dat denk ik tenminste” (zelfs als ik er behoorlijk van overtuigd ben). Ik aarzel, ik twijfel en ik drentel.

Lang heb ik dit van mezelf zwak gevonden. Trage twijfelaar! riep ik mezelf toe, hak de knopen nu eens door. Wees nu eens sterk, doortastend, zelfverzekerd. Aarzel niet zo! Ik heb mezelf proberen te trainen: laat die “misschiens” achterwege, zeg toch niet steeds “tja, dat is mijn visie”. Laat geen achterpoortjes open. Het was tevergeefs.

Maar, sinds deze week weet ik dat ik niet alleen sta. En dat twijfelen eigenlijk ook een kunst is. Michel de Montaigne was er immers ook goed in en stelt dat aarzelen het begin van alle wijsheid is. “Que scais je?” was zijn motto: wat kan ik nu eenmaal weten vanuit mijn perspectief? En: “een gezond en bezonnen oordeel is belangrijker dan een vlug begrip”. Daarom liet hij mensen wachten op een antwoord, vormde hij zijn mening langzaam en schortte hij zijn oordeel op. 

Hij schiep ook letterlijk afstand van zijn drukke politieke werk door een achterkamertje te installeren in één van de torens van zijn kasteel. Daar kon hij zich terugtrekken, nadenken, en vooral: alles vanuit een ander perspectief bekijken. Want maar al te vaak bekijken mensen een kwestie enkel vanuit hun eigen standpunt, en laten dan geen ruimte meer voor een andere interpretatie. Een definitief antwoord is onmogelijk, en ook grote autoriteiten kunnen de plank flink misslaan. Behoud dus een zekere afstandelijkheid zodat je nooit vastloopt in een gefixeerd oordeel! Trek je terug uit de drukte en gun jezelf zo’n achterkamertje waar je ongestoord kunt nadenken.

In die torenkamer, ver weg van het politieke leven,  schreef Montaigne zijn twijfels neer. Hij noemde zijn werk bewust “essays”: probeersels, die hem toelieten voorlopige conclusies te trekken. Voorlopig, inderdaad, want een mens kon veranderen en meningen kunnen dus wijzigen. Er is geen zekerheid, er zijn alleen perspectieven en interpretaties. Wetten zijn conventies, cultuur is aangeleerd, wijsheid is relatief. Die zeer persoonlijke manier van schrijven leverde verbazend eerlijke, maar ook zichzelf tegensprekende teksten op die bij de hedendaagse lezer nog steeds een zucht van herkenning opleveren.

Dat beweert Sarah Bakewell tenminste in haar lijvige biografie van Montaigne. Een meesterwerk, waarin ze net alleen het doen en laten van Montaigne zelf schetst, maar ook aangeeft hoe latere lezers zijn werk hebben gelezen, en geïnterpreteerd. Boeiende lectuur is het, vol interessante historische achtergronden (over de godsdienstoorlogen in de 16^de eeuw, de ontdekking van Amerika en het reizen op de rug van een ezeltje), en vooruitblikken naar latere lezers als Virginia Woolf en Stephan Zweig.

Dit boek werd me aangeraden door Joke en Anna, naar aanleiding van Virginia Woolfs “a room of one’s own”. Virginia was immers een fan van Montaigne en volgde zijn raad op om jezelf een achterkamertje te gunnen. Waar je vanop afstand en ongestoord langzaam een mening kunt vormen en stil kunt staan bij wat echt belangrijk is. Ja, de parallellen dringen zich inderdaad op en dames, het mag gezegd: dit was een schot in de roos. Ik ben nu wel erg nieuwsgierig geworden naar het werk van Montaigne zelf. Want dat zal me vast ook kunnen bekoren. Denk ik toch. Misschien.