A room of one’s own: de lof der ledigheid

Op een blauwe maandag volgde ik eens een cursus economie (inleiding tot de). Buiten de wet van vraag en aanbod, is er niet veel blijven hangen, vrees ik. Maar het begrip “schaarste” bleek een voltreffer. Wat zeldzaam is, is gewild. Al is het maar als statussymbool. En dus is het altijd een slimme zet om schaarste te creëren.

In deze overvloedige tijden lijkt er amper schaarste te bestaan. Toch is er één ding dat steeds moeilijker te vinden is, en dat is: leegte. Het is gewoon een kwestie van tijd voordat mensen tegen elkander gaan pochen dat ze zoveel tijd hebben, in plaats van dat “druk, druk, druk” de leuze is. Je ziet de eerste tekenen al opdoemen. Verveling is door Joke Hermsen en anderen al verheven tot dé kiem van de creativiteit. Gedwongen tot nietsdoen komt een mens al eens op een goed idee. Serendipiteit, jawel. 

Een overvloed aan impulsen en prikkels laat mensen dromen van luieren, rondhangen en vervelen. En zo komt ook het eens zo verfoeide “ledigheid” (des duivels oorkussen, weet u wel) opnieuw in het vizier. Het allerbeste pleidooi voor die ledigheid werd meer dan 80 jaar geleden op papier gezet door Virginia Woolf met “A room of one’s own”.

Aanleiding was de vraag waarom vrouwen anno 1928 zo weinig actief waren als schrijver of columnist. De gangbare opinie was dat dames nu eenmaal minderwaardig waren en niet genoeg boeiende gedachten hadden om bladzijden mee te vullen. Een grove miskenning, maar op dat moment blijkbaar nog steeds bon ton.

Virginia laat het daar niet bij zitten en graaft dieper. Waarom produceren vrouwen minder tekst? Omdat ze er geen kans toe krijgen. Vrouwen hebben zelden een half uur helemaal voor zichzelf. Want er is altijd wel een kind, echtgenoot of dringende afwas die voor afleiding zorgt. Wat zij nodig hebben is een eigen kamer (met een deur en een slot) en vooral ledigheid (idleness).

Die ledigheid is niet gelijk aan de vandaag zo bejubelde “verveling”; geen lamlendig gelummel bij Woolf. Wel staat het voor mentale ruimte om ongestoord door te denken. Om te mijmeren en te redeneren. Om het eigen leven van een afstand te bekijken en scherper te kunnen zien. Ledigheid in de ware betekenis van het woord is “leegte” oftewel gebrek aan afleiding. En Woolf verbindt het met begrippen als “contemplatie” en “reflectie”.

Om dit te kunnen doen heeft men tijd en ruimte nodig. En bovenal de mogelijkheid om zich even terug te trekken uit de drukte. Op een lange wandeling bijvoorbeeld, of in een stille kamer met de deur op slot. En dat niet-bereikbaar zijn vraagt heel wat zelfdiscipline, vandaag misschien meer dan ooit. Afzetten dus die telefoon, weg van het internet, uit die radio! Gedachtenstromen bereiken pas diepgang als ze niet worden afgeleid.

Gun uzelf dus wat meer ledigheid. En gebruik die niet om in een hangmat naar de zonsondergang te staren, of om u stierlijk te vervelen, maar  wel om diep in een tekst te duiken. Wat met “a room of one’s own” een waar genot is. Want al is dit een tekst uit een andere tijd, Virginia’s betoog is glashelder, snedig en scherp: het sprankelt van de eerste tot de laatste pagina. 

Woolf neemt de tijd om haar mening langzaam te vormen, met omwegen, meanderend en mijmerend. En wij wandelen met haar mee, langs kleine riviertjes en door de drukke stad. We zijn erbij als ze in de British Library op haar boeken moet wachten en tekeningetjes in haar notaboekje maakt, of als ze een lunch bestelt in een klein Londons etablissement. We horen haar in zichzelf mompelen, steeds weer nieuwe vragen opwerpen, niet te snel tevreden met het resultaat. We kijken ademloos over haar schouder mee als ze aarzelend de eerste woorden op papier zet.

En geweldige leeservaring, die ons meeneemt in haar stream of consciousness, en die naast een eerlijke zoektocht en ruime twijfel, rake dingen bevat over de specifieke rol van de vrouw, over de angst van de mannen en over het ook toen al gejaagde leven in de stad.

Een boek om regelmatig te herlezen. Een pamflet. Een inspiratiebron. 

Ik roep bij deze 2014 uit tot het jaar van de ledigheid: niet van verveling, en luilakkerij, wel van reflectie en mijmering. De eerste stap die ik zet? Ervoor zorgen dat ik niet meer altijd en overal mijn werkmailtjes kan bekijken. Daarnaast ga ik lange wandelingen maken. En die eigen kamer met dat slot: die volgt hopelijk ook nog een keertje!