De stilte van 1942


Tijdmachines bestaan niet, dat weet ik natuurlijk wel. En toch voelde het alsof ik de afgelopen week in 1942 was beland. Ik woonde in Antwerpen en sloeg met verbazing gade wat er gaande was.

Herman Van Goethem, vandaag rector aan de universiteit van Antwerpen, bestudeerde veertien jaar lang de archieven van de Antwerpse politie. Op basis van die dossiers wekt hij, als in een dagboek, het cruciale jaar 1942 tot leven. Dat begint nog redelijk gedeisd, met aangiftes van kleine diefstallen en klachten over pesterijen.

Bijzonder is dat de auteur aan vele namen foto's kan koppelen: de Joodse slachtoffers kwamen later vaak in de Dossin kazerne terecht. Het raakte me enorm om naast de feiten te worden aangekeken door de slachtoffers, gefotografeerd in een tijd dat er nog niets aan de hand leek.

Geleidelijk aan neemt de spanning toe, tot de rampzalige zomer, waarin tijdens twee nachtelijke razzia's de ene wijk na de andere wordt leeggeruimd. De Antwerpse politie helpt mee, sommigen uit overtuiging, anderen omdat ze moeten van hun oversten en omdat de Duitsers hen voor het blok zetten. Ze kunnen bijna niet anders, en je voelt hun tweestrijd.

Tegelijkertijd is het verbijsterend om te lezen hoe zeer de mensen nog een beroep doen op recht en rechtvaardigheid. Bezorgde Joodse ouders geven de vermissing van hun zoon op, terwijl wij weten dat hij opgepakt is en afgevoerd. Bijzonder schrijnend vond ik ook het verhaal van een jonge moeder die wilde vluchten en alvast haar koffers had klaarstaan. Die worden tijdens een inbraak gestolen en zij doet daar keurig aangifte van (en vertelt in ontroerende details wat ze allemaal had ingepakt). Haar foto staat ernaast.....

Naast die historische anecdotiek (hoewel, kan je zoiets een anecdote noemen?) biedt Van Goethem ook historisch perspectief. Hij probeert te verklaren hoe dit allemaal zo had kunnen komen. 1942 was een kantelpunt, zoveel is duidelijk. Vanaf het najaar werd het aannemelijk dat de Duitsers konden verliezen. En waar men voordien eerder "grijs" was en alle mogelijkheden openhield, kozen overheden en politie nadien expliciet partij voor of tegen: zwart of wit.

Ik vond het bijzonder om dat kantelpunt zo op lokaal vlak te kunnen voelen. Om te merken hoe gewone mensen worstelen met deze onmogelijke situatie. Hoe angst en moed in hen strijden, en hoe menselijk de Antwerpenaren uiteindelijk ook waren voor hun Joodse buren: meer dan eens tekenden ze verzet aan, hielpen mensen ontsnappen, of verstopten kleine kinderen.

Dit boek kroop onder mijn vel en greep me enorm aan. Ik was al woensdagochtend al klaar met lezen, en daarna volgde alleen maar stilte. Ik heb enkele dagen nodig gehad om hiervan te bekomen en om weer een nieuw boek aan te kunnen.


Reacties

Populaire posts