De 21ste eeuw: een stand van zaken (Harari, Crawford en Blom)



In tijden van natuurrampen, harde woorden en Triumpiaanse toestanden vraagt een mens zich al eens af: "Waar gaat dat heen?" vrij snel gevolgd door: "Hoe is het toch zover kunnen komen?". Omdat een historica de naam waardig zich ook met de eigen tijd dient bezig te houden presenteer ik u vandaag drie boeken die elk een eigen licht werpen op het bijzondere tijdsgewricht waarin we leven. Ik heb er in elk geval heel wat van opgestoken, al is het ene boekwerk wel wat leesbaarder dan het andere.

Homo Deus - Harari

Omdat ik zou hyperenthousiast was over Sapiens, begon ik vol ongeduld en voorpret aan Homo Deus. De auteur beloofde de nabije toekomst van de mensheid te bestuderen en daar was ik dus beslist nieuwsgierig naar. Die toekomst is echter allerminst rooskleurig, zo blijkt. Algoritmes die ons meer en meer vervangen, een leeggezogen mensheid die ten dienste van computers staat en een zombie-achtige politiek van half bionische types...  na honderd bladzijden zat ik al diep in de put.

Vooral de gedachte dat de mens zelf radicaal verandert omdat er vanalles wordt ingeplant, vond ik onverdraaglijk. Vooral ook omdat het juist bij de studie van het verleden altijd zo herkenbaar is dat de mens in wezen dezelfde bleef. Dit boek maakte me duidelijk dat onze opvolgers wel eens helemaal anders kunnen gaan denken en dus heel andere beslissingen kunnen gaan nemen. Voor ondergetekende zo'n inconvenient truth dat ik het boek niet heb uitgelezen. Sommige dingen wil ik blijkbaar niet weten...


De wereld buiten je hoofd. Een filosofie van de aandacht - Crawford

Dit boek als ik wél uit, zij het met heel veel moeite, want het is absoluut geen makkie. Maar wat heb ik er veel van geleerd! Net als Homo deus wijst Crawford op de dominante rol van algoritmes in ons bestaan en het gebrek aan keuzevrijheid dat ze veroorzaken. Het lijkt wel allemaal heel makkelijk, maar in wezen worden we erg dom gemaakt door die machines. En zo verliezen we veel fingerspitzengefühl letterlijk én figuurlijk. Onvergetelijk is het hoofdstuk over hoe men mensen verslaafd maakt aan gokmachines, en hoe kinderprogramma's sinds de jaren '60 enorm veranderd zijn (vroeger maakten Bert en Ernie nog echt ruzie bijvoorbeeld, of liepen Tom en Jerry tegen de weerbarstigheid van de wereld aan, nu is alles pastelkleurig en is er maar één druk op de knop nodig om ons te redden)

Centraal in zijn verhaal staat de aandachtsindustrie die erop gericht is om ons via nep-prikkels te overtuigen om iets te willen (en dus te kopen). Stilte en rust zijn luxeproducten aan het worden nu men te pas en te onpas onze aandacht trekt. Hoeveel keuzevrijheid hebben we eigenlijk nog als we ons laten leiden door voorgeprogrammeerde keuzemenus?
Geen blije visie, uiteraard, maar Crawford zet er wel heel waardevolle gedachten tegenover. Dit boek is een pleidooi voor de aandacht van de ambachtsman, voor de terugkeer van zintuiglijke beleving en voor de keuzevrijheid die we uiteindelijk nog hebben. Kortom: een stevige kluif, waar lezers die graag wat filosofische diepgang willen zeer graag hun tanden in zullen zetten!

Wat op het spel staat - Blom

Maar als ik één boek mag aanraden, dan is het wel deze! Ook Blom windt er geen doekjes om: dit zijn vreemde tijden. De opwarming van de aarde voorspelt niet veel goeds, de consumptiemaatschappij is op hol geslagen en populisme staat garant voor een zorgwekkende verharding. Net als Crawford wijst Blom op het verlies van vrijheid en radiale "deskilling" nu robots steeds meer taken overnemen. Net als Harari signaleert hij het gevaar van algoritmes en de radicale keuzes waar de mens voor staat.

Maar Blom doet méér! Hij plaatst dit alles namelijk prachtig in de lijn der geschiedenis, door te verwijzen naar andere breukvlakken (de zestiende eeuw! de industriële revolutie!) zonder te beweren dat er niets nieuws onder de zon is. Blom kon mij uitleggen waarom de "algemene rechten van de mens" niet zo algemeen zijn als ik altijd dacht en waarom diep gelovige mensen op iemand als Trump kunnen stemmen. En ook hij kan niet anders dan verzuchten dat het niet de goede weg op lijkt te gaan. Meer nog, we stevenen af op een clash tussen twee modellen: dat van de markt (een doorgedreven liberalisme) en dat van de vestig (een losgeslagen nationalisme).

Maar dan is er ook nog de droom: een derde weg. Eentje waar ik helemaal achter kan staan. Een ander leven waarin we veel minder consumeren en meer met elkaar delen. waarin we beseffen dat we zorg moeten dragen voor het milieu en voor elkaar. Dat het kan tonen heel wat evoluties vandaag al aan: denk aan de burgerbewegingen, de co-housing initiatieven, het minimalisme en de Tiny-houses. We kunnen volgens Blom deze verwarrende tijden ook aangrijpen om echt anders te leven, minder materialistisch en met meer geduld. "Misschien klinkt dat pathetisch en hopeloos ouderwets", zegt Blom, "maar ik heb wel hoop dat het kan, want het onmogelijke is in de loop van de geschiedenis vaak werkelijkheid geworden." Ik help in elk geval graag mee aan zo'n toekomst!

Reacties

  1. Hoi Jacqueline, het laatste boek dat ik gelezen heb: http://erikleest.blogspot.com/2018/10/hans-rosling-feitenkennis.html sluit mooi aan bij de drie boeken die jij hier bespreekt. Zeer prettig aan het boek van Hans Rosling is dat hij allerlei positieve ontwikkelingen laat zien, waardoor er voor bijna iedereen wereldwijd toch wel enige vooruitgang is geboekt. Een aanrader! Groetjes, Erik

    BeantwoordenVerwijderen
  2. Ik las onlangs het laatste boek van Harari (21 Lessen voor de 21e eeuw) dat hier naadloos bij aansluit. Pakt alle ontwikkelingen op allerlei gebieden (bv ook religie) en plaatst deze in een context waarbij ook oplossingsrichtingen worden aangegeven. Zijn eigen manier om er mee om te gaan is nogal...verrassend.
    Het boek van Blom vond ik zelf ook erg goed omdat het heel concreet is

    BeantwoordenVerwijderen
  3. Dag Erik, eindelijk heb ik gevonden hoe ik je kan antwoorden. Zo'n digibeet ben ik dus toch! Ik hoorde al over de boeken van Rosling en ben heel nieuwsgierig. Terechte aanvulling!

    BeantwoordenVerwijderen
  4. Dag Joke, ik hoorde van een vriendin dat dat derde boek van Harari minder goed was, maar nu ik jouw opmerking zo bekijk, ga ik me er toch eens aan wagen, denk ik!

    BeantwoordenVerwijderen

Een reactie posten

Populaire posts