De geniale vriendin – Elena Ferrante

Een zeemzoete soap voor de ene; voor de ander een treffende antropologische studie. Ja, de meningen liepen weer heerlijk uiteen tijdens onze laatste boekenclub. En dàt is nu juist zo fijn. Want anderen zien soms wat buiten je eigen blikveld valt. Zoiets is steeds verrijkend, zelfs al paste ik mijn mening (die van de soap) niet aan.

Maar waar gaat het over? De geniale vriendin is het eerste deel van een reeks die de lotgevallen van twee Italiaanse vriendinnen beschrijft. Lila en Elena wonen in dezelfde Napolitaanse wijk, waar ze begin jaren vijftig samen naar school gaan. Beide meisjes hebben een grote levenslust, een sprankelende geest en een grote wil om iets van het leven te maken. Elena mag voortstuderen, Lila niet. Hun levens groeien uit elkaar, maar raken steeds opnieuw met elkaar verweven. 

Een paar thema’s die tijdens onze bespreking aan bod kwamen:

De beslotenheid van een wijk

Het grootste deel van deze roman speelt zich af in één en dezelfde Napolitaanse wijk. De inwoners voelen zich sterk verbonden met elkaar. De grens van hun wijk is de grens van hun leven, zo lijkt het. Ieder heeft zijn of haar eigen rol in het gedeelde leven. En hoewel het evenwicht af en toe verschuift, de balans blijft zodat er schijnbaar niets echt verandert. Dat vonden we enerzijds heel mooi en warm, maar tegelijkertijd ook beklemmend. De druk van sociale conventies is zo wel erg groot, en dat blijkt ook uit het boek.

Het gewicht van het verleden

Speels groeien beide meisjes op in de wijk. Wonderlijk hoe hun fantasie zich vermengt met de realiteit. Tot het moment van inzicht komt. De Tweede Wereld Oorlog en het leed dat daarmee gepaard gaat, schuilt onder het vredige heden. Elke volwassene draagt deze last met zich mee. Tijdens een soort existentiële crisis  zien de beide meisjes dit en besluiten dat ze niet verantwoordelijk zijn voor dit verleden. Dat ze deze schaduw niet mee willen nemen, maar een nieuw leven vol lichtheid willen beginnen. Deze passage vond ik persoonlijk het meest boeiende in dit boek: het moment waarop de maskers afvallen en de bittere onderlaag zich manifesteert zal ik niet snel vergeten.

Het dreigende geweld

Het leven in de wijk is hard, er vallen klappen, letterlijk en figuurlijk. Kinderen lijden daaronder en willen het zo graag anders doen in de toekomst. Naarmate het verhaal vordert blijkt hoe moeilijk het is om niet in dezelfde val te trappen. Vooral de jongens transformeren angstwekkend snel van minzame broertjes tot maffiosi in de dop. Is daar dan niets aan te doen?

De relatieve vrijheid van de keuze

Lila en Elena maken andere keuzes in het leven. Of denken toch dat ze een vrije keuze kunnen maken. Lila opteert voor het huwelijk en doet dat heel eigenzinnig: door de keuze van haar man hoopt ze vrijheid te verwerven en een eigen leven te kunnen opbouwen. Helaas blijkt al snel dat ook dit huwelijk diep verweven is met het verleden en de sociale relaties in de wijk. Vrijheid is zeer relatief.

Ons oordeel

Ik zei het al: we raakten het niet eens. Er waren er die dit boek bijzonder graag lazen, die het meeslepend vonden en die door het verhaal werden geraakt. Deze sociale schets van een Italiaanse wijk deed sommigen terugdenken aan het magistrale La meglio gioventu. 

Ikzelf was minder opgetogen. Inderdaad, de belangrijkste historische ontwikkelingen zijn in het verhaal verweven en er zit meer dan eens een antropologisch laagje in de tekst, maar ik vond het vooral niet vooruitgaan. Ellenlang staat de auteur stil bij details en de vaart ontbreekt voor mij volledig. Waar me dit bij Knausgard niet stoort, was dat hier wel het geval. Ik vond het echt een tikje saai en langdradig en ook wel wat voorspelbaar. Ondanks de mooie momenten die erin zaten, ontbraken voor mij treffende beelden die me echt in het verhaal zouden hebben gezogen.

Kortom: dit boek zette me niet spontaan aan tot mijmeringen over het leven. Maar de boekenclub deed dat wel en liet me net even anders kijken naar dit verhaal. Zo kon ik toch een diepere laag ontdekken. En daar doen we het uiteindelijk allemaal voor!

(Ps. De methodiek volgt later deze week)