Het Raadsel Spinoza

"Wat ben je aan het lezen?", vroeg ze, "O, een boek over Spinoza!". Haar enthousiasme verdween onmiddellijk, haar blik werd enigszins duister. Voor ze er erg in had, ontsnapte haar een diepe zucht: "Vast niet gemakkelijk, hè?".

Laat dat nu exact dezelfde reactie zijn die ik voortbracht toen iemand me vol vuur over dit boek vertelde. Not my cup of tea, dacht ik, vast veel te moeilijk. En dus liep ik al een paar jaar met een grote boog om dit boek heen. Alle jubelkreten in de wind slaand. Tot het twee weken geleden toevallig in mijn handen belandde en ik vertwijfeld dacht: "zou ik dan toch een kans wagen..."

En er volgde een fantastische week! Zonder zwaar gezucht en gewroet. Dit boek leest immers heerlijk weg, is boeiend en onderhoudend en bovendien zet het je ook aan het denken. Het was één van die boeken waarvan ik echt spijt heb dat het uit is.

Het verhaal van Spinoza is dan ook fascinerend. Gezegend met een glashelder denkvermogen komt Baruch al jong in conflict met de Joodse gemeenschap in Amsterdam. Zeggen dat God is geschapen naar het beeld en de gelijkenis van de mens, en dat Hij zich echt net bezighoudt met het reilen en zeilen van sterfelijke zielen, klonk in die tijd als heiligsschennis. Bovendien volhardde hij ook nog eens in de boosheid: voor de Amsterdamse rabbijnen reden genoeg om hem te vervloeken.

Zo kwam Spinoza helemaal alleen te staan. Buitengesloten. Nooit zou hij nog contact hebben met zijn familie of zijn Joodse vrienden. Maar zijn verbanning gaf hem wel de ongelofelijke vrijheid om te zeggen en te denken wat hij wilde. Een vrijheid die hij de daaropvolgende jaren zou verzilveren in onovertroffen meesterwerken.

Vier eeuwen later raakt een Duitse nazi, Rosenberg, gefascineerd door Spinoza. Hoe kan het toch dat het door hem zo gehate Joodse ras, zo'n heldere denker heeft voortgebracht? Iemand die zelfs de grote Goethe heeft beïnvloed? Er moet wel bedrog in het spel zijn! Rosenberg breekt er een leven lang zijn hoofd over en zoekt het antwoord in Spinoza's bibliotheek.

Ondanks alle verschillen hebben Spinoza en Rosenberg ook veel gemeen. Het zijn beiden dwarsdenkers, die geen goede aansluiting vinden bij de maatschappij. Eenzame lieden, die zich door de rede laten meeslepen en dikke boeken neerpennen die niemand echte snapt. Ze hebben allebei maar één vriend, iemand die hen verbindt met hun afkomst en waar ze hun hart bij kunnen uitstorten.

Yalom is van beroep psychiater en dat is duidelijk te merken aan dit boek. Regelmatig hebben beide hoofdpersonen immers een therapeutisch gesprek met een goede vriend. Iemand die hen kritisch bevraagt en andere opties laat zien. Die hen in contact brengt met het echte leven en uit hun ivoren toren naar beneden laat blikken. Spinoza is intelligent genoeg om die adviezen naar waarde te schatten en zijn denken aan te passen aan de nieuwe inzichten. Rosenberg daarentegen loopt vast in zijn eigen dogma's. Zijn hoge positie in de entourage van Hitler maakt het ook moeilijk om nog van gedachten te veranderen.

Wat mij betreft is dit boek een bijzonder geslaagde mengeling van fictie en geschiedenis. Geloofwaardig en meeslepend. En dus gaan we snel op zoek naar de andere boeken van Yalom, met de kritische bedenkingen van Joke in het achterhoofd!