Nuffige dames en oude boeken

Neen, deze titel slaat niet op de leden van onze leesclub. Laat ons daar van meet af aan duidelijk over zijn. Nuffigheid, behaagzucht noch hooghartigheid kan men ons verwijten. Kwestie dat dat duidelijk is. Zo.

Die oude boeken, daarentegen, dat is echter wel to the point. Want na ons sessies lang te hebben verdiept in eigentijdse pennevruchten maakten we deze zomer eens tijd voor een klassieker. We kozen voor Flaubert, met Madame Bovary. (en dat is dan weer een dame die wél nuffig is).

Al toen de eerste leesclubladies donderdagavond aanschoven, werd het duidelijk. Deze klassieker was verre van oubollig. Verrassend vlot leesbaar, was het oordeel, vol vaart en met interessante psychologische schetsen. Velen waren verbaasd dat dit boek al in 1857 werd geschreven. Maar goed, het was ook toen al zijn tijd vooruit. Want Flaubert hield aan dit feuilleton een proces over. En de psychologie een symptoom.

Inderdaad, er bestaat zoiets als Bovarisme, een stoornis waarbij de patient (meestal een oudere vrouw) een overdreven zelfbeeld heeft en uit onvrede geen juist onderscheid meer kan maken tussen waarheid en fantasie. Zodoende wordt de dame in kwestie af en toe hysterisch, en is ze - voortgedreven op emotie - amper voor rede vatbaar.

Voila, ons Emma ten voeten uit. Geen sympathieke deerne, zo vonden wij. Eerder een onuitstaanbaar wicht, die mannen tot wanhoop drijft en nooit tevreden is. Die verliefd is op de liefde, minnaar na minnaar verslijt, haar echtgenoot financieel aan de grond brengt en uiteindelijk zwelgt in zelfmedelijden. Neen, dan kunnen we meer begrip opbrengen voor Anna Karenina, die haar onheil uiteindelijk niet zelf heeft gezocht. Zelfs Eline Vere (ook niet altijd een zonnetje in huis) zouden we liever te logeren krijgen dan Emma.

Velen van ons konden bijvoorbeeld niet begrijpen waarom ze haar dochter zo weinig aandacht gaf. En dat terwijl een kind toch levensvullend kan zijn (soms zelfs te). Maar, brachten de historici onder ons te berde, misschien moeten we dat euvel toeschrijven aan de zeden des tijds. Vooruit dan maar.

Wat diezelfde historici trouwens bijzonder fijn vonden was de gedetailleerde wijze waarop Flaubert het dagelijks leven beschrijft. Leuk om bijvoorbeeld te lezen hoe men vroeger in een dorp afhankelijk was van handelsreizigers en markten om nieuwe spullen aan te schaffen. Hoe men reikhalzend uitkeek naar de krant en de post. En hoe diligeances nog de enige verbinding vormden met de stad in de buurt. Een lang en hobbelig parcours dat men niet zomaar aanvatte, tenzij men snode plannen had.

Maar wat hadden we ondertussen een medelijden met die arme Charles Bovary. Eigenlijk een lieverd, die blijkbaar echt niet doorhad dat Emma hem zo bedroog. Een middelmatige arts die zich naast een lastig huwelijk ook vreselijk op de kop liet zitten door een gluiperig soort apotheker, die bij hem thuis gratis medisch advies verschaft (niet gehinderd door enige kennis van zake) 

Tja, ondergetekende was blijkbaar echt de enige die warme gevoelens koesterde voor deze Homais! Een blaaskaak, die haar echter zo vaak aan het lachen maakte met gezwollen taalgebruik en opzichtige plannen. Trouwens, ook Emma's gezwijmel wordt af en toe behoorlijk ironisch beschreven, met een vette knipoog naar de romannetjes van weleer. Frisse humor dus, die moeiteloos de tand des tijds heeft doorstaan.

Toegegeven: niet heel het boek kan undercover als een hedendaags schrijfsel. Er waren wel af en toe wat lange passages. Emma's doodsstrijd was wel erg langdradig en melodramatisch. En misschien was Flaubert ook beter gestopt na de begrafenis van zijn hoofdpersonage. Maar ja, het was nu eenmaal een krantenfeuilleton en de mens moest ook eten, dat snappen we dus.

Eveneens hebben we begrip voor de commotie van die dagen. Want Emma maakt het wel erg bont. Ze smijt geld over de balk, bedriegt haar echtgenoot schaamteloos en verwaarloost haar kind. Kortom: ze is ook naar huidige maatstaven behoorlijk immoreel. En Flaubert haalt inderdaad nergens een vermanend vingertje boven, maar beschrijft haar val bijna neutraal. Hij veroordeelt haar niet expliciet, maar stellen dat hij dit gedrag promoot, zou echt overdreven zijn.

Slotsom: we waren allemaal zeer tevreden dat we de zomer met deze klassieker konden afronden. En al was de setting misschien ouderwets, we zijn ervan overtuigd dat er ook vandaag nog Emma's bestaan. Nuffige dames, zonder schuldgevoel, bevolken niet alleen oude boeken, of krakerige diligeances. Ze lopen nog rond (waarschijnlijk met een chiwawa ), maar gelukkig maken ze geen deel uit van onze leesclub!