De leesclub ... in Amerika!

Herfstbladeren dwarrelden rond het huis, de wind gierde. Maar de leesclubleden zaten warmpjes binnen en waren blij om elkaar te zien. Dat was immers al weer een hele tijd geleden. De tussentijd was echter zinvol en leerrijk doorgebracht! Want we verruimden onze blik op Amerika en onze eigen wereld enorm. En dat dankzij het dikke boek van Geert Mak.

Dik, inderdaad, want we moeten bekennen dat bijna niemand het boek uithad. Zelfs theetante niet. Zeer tegen haar gewoonte, maar het boek was nu eenmaal te interessant om even snel-snel af te raffelen. Langzaam genieten was de boodschap, met potlood in de aanslag en veel mijmeringen tussendoor. Andere leesclubleden hadden trouwens een beter excuus. Net als Mak zelf lazen zij eerst het boek van Steinbeck. En dat smaakte volgens velen naar meer.

Maar goed, wat vonden we van Mak, want dat was immers de centrale vraag. En terwijl we de eerste pompoenkoekjes knabbelden, kwamen de meningen los. “Mak springt van de hak op de tak”, was er zo eentje. En dat is wel een beetje waar, hij zapt van de ene historische periode naar de andere en dan met gemak weer terug. Niet voor iedereen evident. Toch moet u nu niet de indruk krijgen dat we met een geschiedkundige studie van doen hebben. De historici onder ons zagen immers met lede ogen dat niet alle regels der historische kritiek gerespecteerd werden. Ze noemden het pedant “een journalistiek werk” en lazen vervolgens met veel plezier verder! We genoten van Maks scherpe pen en van de mooie beelden die hij oproept. Hij is een goede verteller, daar waren we het over eens.

Mak reist met Steinbeck als gids Amerika door. Dat is toch het principe. Maar het reisverhaal zelf overtuigde niet iedereen. En ook vonden we wat hij veel te nauw vasthield aan Steinbeck. Misschien was die rode draad zelfs eigenlijk overbodig. Hoe Steinbeck zelf aan zijn verhaal knutselde, de werkelijkheid oppoetste en de waarheid af en toe een draai gaf, vond niet iedereen relevant. Tante is altijd wel in voor een beetje tekstkritiek, maar moest ook toegeven dat er boeiender passages in het boek te vinden zijn.

Wat veel discussie opwekte was de vraag welk systeem het beste is.Het Amerikaanse, waar iedereen zelf kan bepalen waar zijn of haar centen naartoe gaan. Of Europa waar er een hoge belastingsdruk is om een vangnet aan sociale zekerheid te spannen. Gammele bruggen die door niemand worden onderhouden versus bepamperde werklozen die geen zin hebben om aan de slag te gaan. Ja, laten we het even lekker scherp stellen. Volgens één van ons was het Amerikaanse systeem helemaal niet zo onmenselijk als Mak voorspiegelt. Mensen zonder ziekteverzekering komen ook aan bod. En er is een sterk vangnet van particuliere- vooral kerkelijke initiatieven. Precies die solidariteit ontbreekt bij ons, omdat we er te veel op rekenen dat de overheid het wel zal regelen. En zo hoeven we ons alleen maar met onszelf bezig te houden, ook niet zo ideaal. Mmm, we waren het niet allemaal eens met deze stelling, maar dat kon de pret zeker niet drukken.

Het globale beeld van Amerika dat uit het boek tevoorschijn komt, is dat van een natie in verval. Van leeggelopen steden, verroeste bruggen en werkelozen zonder dromen. En dat alles is het resultaat van een doorgeschoten consumptiemaatschappij. Van de oorspronkelijke overlevingssamenleving, vol soberheid en spaarzaamheid, bleef weinig over. Het kon de voorbije decennia niet op: werkelijk alles kon op krediet worden aangeschaft. Wel treurig, vonden wij, dat de commercie eerst de mensen opzweepte tot bovenmaatse uitgaven, en daarna koudweg beweert dat het hun eigen schuld is.

Zelden hebben we zo lang doorgeboomd over één boek. Maar er zaten dan ook heel wat raakvlakken met ons eigen bestaan in. En zo filosofeerden we over de wel erg centrale positie die kinderen in onze maatschappij hebben. Over de rol van de vrouw in de jaren vijftig, en over het feit dat we ook zelf door het leven zijn verwend en zullen moeten leren met minder genoegen te nemen.

Zolang dat minder maar geen reductie van het aantal leesclubavondjes inhoudt! Want de uren vlogen weer veel te snel voorbij. Plots was het weer tijd voor de keuze van een nieuw boek (Het hermetisch zwart van Marguerite Yourcenar) en voor een afsluitend gedicht. Met een hoofd vol nieuwe gedachten en goede leesvoornemens fietsten we naar huis. Het was weer een mooie avond!

P.s. Wil u meer weten over dit boek? Of eens mooie beelden zien bij de zaken die Mak beschrijft? Maak dan even tijd voor deze excellente reportage van VPRO’s tegenlicht. Veel kijkplezier!