Joke Hermsen: Kairos (oftewel: verbeelding in tijden van "kostenefficiëntie")



Wat is de hoogste gave van de mens? Joke Hermsen moet er in haar nieuwe boek Kairos niet lang over nadenken. Onze grootste kracht is namelijk verbeelding. Het vermogen om een nieuw begin te maken. Om na te denken over de wereld, en om op grond van die reflectie kracht te vinden voor verandering.

Nu zou men verwachten dat deze kostbare gave gekoesterd zou worden. Dat politici haar zouden verdedigen, dat scholen haar zouden doorgeven. Want, hoop op iets nieuws doet leven. Een visie geeft kracht en bezieling. Een nieuwe blik doet frisse winden waaien, enzovoorts.

Maar helaas, verbeelding lijkt niet meer zo gewenst tegenwoordig. Want ja, die verbeelding dat is zo moeilijk meetbaar. De “kostenefficiëntie” is betwijfelbaar. En het valt zo moeilijk onder controle te houden: want een nieuwe visie ontstaat niet op afroep. Het is daarentegen behoorlijk onvoorspelbaar wanneer de inspiratie ons overvalt.

Kairos: oftewel: het juiste moment voor inspiratie

Verbeelding gaat  volgens Joke Hermsen pas goed aan het werk op een “Kariotisch moment”. Een magisch intermezzo in ons dagelijks bestaan, vernoemd naar het ietwat vergeten godje Kairos: de god van het juiste ogenblik, de menselijke maat. Moeilijk te grijpen en in een mum van tijd verdwenen, maar bijzonder waardevol. 

Om zo’n moment te kunnen beleven, heb je enerzijds rust nodig. De dagelijkse haast en snelheid even loslaten. Om dan te dromen, nieuwe conclusies te trekken en nieuwe visies te ontwikkelen. Anderzijds is het ook belangrijk om het ijzer te smeden als het heet is. Als er vernieuwing opdoemt, niet talmen om het ook in werkelijkheid om te zetten. Want, voor je het weet is de vliegensvlugge Kairos weer gevlogen.

Kairos voor de klas: het narratieve onderwijs

Verbeelding kan je niet vroeg genoeg leren koesteren, en daarbij is het onderwijs natuurlijk cruciaal. Joke Hermsen ziet recente neoliberale tendensen in het onderwijs met lede ogen aan. Want volgens haar zijn goede docenten geen coaches van autonoom werkende leerlingen. Excellente leraren zijn geen feitjesstampers of techniekjes overdragers. Een goede leerkracht is bovenal een verteller, die de verbeelding van de leerlingen stimuleert. Die hen aanspoort tot kritisch denken en het vormen van een eigen visie. En die mag zeker afwijken van wat er in de leerboekjes staat. 

Ipad scholen? Hermsen huivert er terecht van. Want het  internet bevat misschien wel veel feitjes, betekenisvol verbanden leggen is toch echt mensenwerk. En daarvoor moet je ook eens buiten het scherm durven piepen. Indrukwekkend vond ik Hermsens vergelijking met de mensen in de grot van Plato: net als hen kijken we de hele dag naar beelden en lijken we de echte wereld daarbuiten te vergeten.

Politiek en cultuur

Voor de Grieken was het duidelijk: politiek bedrijven betekent dat men ruimte schept voor nieuwe visies, inspirerende ideeën en onverwachte mogelijkheden. Goede politici nemen onze zekerheden kritisch onder de loep en kijken waar ze vervangen moeten worden door nieuwe mogelijkheden. Politiek overstijgt het privédomein en is meer dan economie.

Helaas is vandaag de visie vaak “een olifant die in de weg staat”. En houden politici het eerder op het betere rekenwerk. Als kruideniers wegen ze nauwgezet inkomsten en uitgaven tegen elkaar af. De balans moet in evenwicht zijn, de kas moet kloppen.

O, wat kan ik daar boos om worden. Net als Joke Hermsen trouwens. Want: hoe kortzichtig om elke maatschappelijke kwestie te willen reduceren tot cijfertjes en rekensommen. Hermsen trekt bijzonder boeiende parallellen met het werk van Hannah Arendt, die eveneens van leer trok tegen het economische nuttigheidsdenken, en ervoor waarschuwde dat daarmee het pluralisme, en dus de democratie, in het gedrang komt.

Cultuur en economie 

De voorbije week was ik als werknemer in de culturele sector weer erg nauw betrokken bij een dergelijke retoriek van “kostenefficientie”. In de septemberverklaring van de Vlaamse regering stond – écht waar – “een goede economie is de basis voor een bloeiende cultuur”. De gevolgen waren er ook naar: stevige bezuinigingen en een schampere neoliberale stellingnames zoals: “cultuur moet op eigen benen staan: als mensen het echt waardevol vinden betalen ze er wel voor.”

Cultuur als luxeproduct dus. Iets gezelligs dat erbij komt. Waarbij men er bovendien gemakkelijk aan voorbijgaat dat niet iedereen even  veel centen heeft. En dat terwijl cultuur toch een  basis zou moeten zijn. Iets dat net als onderwijs en zorg investeringen verdient. Omdat het een voorwaarde is voor democratie, een vrijplaats nodig om de maatschappij kritisch, vernieuwend en dynamisch te houden. Maar ja, dat is iderdaad o zo moeilijk meetbaar.

Opdracht

En zo werd ik toch ook een beetje somber van dit boek. Want het is misschien wel een kreet in een dorre economische woestijn. Maar als we nu met velen roepen, dan is er misschien toch iemand die het hoort?

Dus: kom los van uw scherm, en lees dit boek! Het zal uw verbeelding prikkelen, uw kritische zin voeden en vast en zeker een aantal Kariotische momenten opleveren. Geniet ervan, want die zijn onbetaalbaar!

Reacties

  1. Mooie bespreking en ik krijg zin om dit boek te lezen. Ik kan me soms ook zo ontzettend opwinden over die eenzijdige economische focus. De - eveneens - filosofe Martha Nussbaum heeft over de relatie tussen economie en onderwijs ook een goed ontvangen boek geschreven: Niet voor de winst (ik heb het nog niet gelezen), waarin zij betoogt dat het (universitair) onderwijs zich niet zo moet richten op de latere baan en het nut van de opleiding voor de economie, maar op Bildung, algemene vorming.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Dag Joke. Ja die titel had ik al eens ziens langskomen, maar ik zal m nu met extra veel enthousiasme op mijn leeslijstje zetten. Want, inderdaad, naast allerlei praktisch inzetbare vaardigheden is het toch ook heel belangrijk dat mensen voor zichzelf leren denken en een brede kijk ontwikkelen.

      Verwijderen
  2. In het onderwijs worden we er soms een beetje gek van, alles moet voor de vooruitgang en vooral de cijfers gedaan worden, want op de cijfers word je afgerekend.
    Wij hebben nu ipads in de eerste twee jaren en ik zie die arme kinderen alleen nog maar op die schermpjes turen. Ik heb vaak een les waarin die ipad maar minimaal aan bod komt.
    Op elke beweging komt er ook altijd weer een tegenbeweging, dus ongetwijfeld kunnen we over 15 jaar of zo alles weer terug draaien, want dan willen alle 'logen' en 'kundigen' het weer anders, maar tot het zover is kun je alleen maar proberen voor jezelf er zo goed mogelijk tussen door te laveren.

    Groetjes,

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Dag Bettia! En die regeldrift wordt helemaal bizar als je instellingen voor hoger onderwijs gaat subsidieren op basis van het aantal diploma's.... Als moeder van twee prepubers die graag veel tijd op schermen doorbrengen vind ik het een geruststellende gedachte dat er op school ook ruimte is voor andere zaken. Ik vraag me ook af wat het leereffect van Ipads nu eigenlijk is. Vorige week hebben mijn zoon en ik bijvoorbeeld vastgesteld dat hij na een uur op internet met een "leer je hoofdstedenapp" amper een hoofdstad kende. Een kwartiertje klassiek lijstjes blokken (je weet wel: twee kolommen en er dan één bedekken met een kaartje) en hop alle hoofdsteden zaten er in. Bovendien vind ik dat het ook wel eens saai en niet flitsend mag zijn. Geschiedenisdocenten hebben bovendien ook het streepje voor dat zij het narratieve onderwijs wel heel goed in de praktijk kunnen brengen!

      Verwijderen
    2. Alles nagelezen, behalve je naam! Excuses BETTINA!

      Verwijderen
  3. Dat klinkt als een zeer inspirerend boek. Ik werk zelf voor een branche van de lokale overheid waar geld een grote rol speelt en sommige mensen doen dus heel erg schamper over mijn werk. Maar ze vergeten dat lieden als ik en mijn collega's door strak te onderhandelen met projectontwikkelaars e.d. het geld binnen halen waarmee onze stad cultuur kan ondersteunen. En dat doet die stad zeer ruimhartig. Daarom vind ik het leuk om voor de overheid te werken en daarom vind ik het een eer om namens die overheid en haar burgers goeie deals te sluiten. Ik weet dat dat geld niet wordt besteed aan de Jaguar van een of andere directeur of aandeelhouder, maar ten goede komt aan mooie voorzieningen voor de burger, waaronder cultuur. Geld is geen doel, maar slechts een middel. Sinds de jaren 80 is men dat echter jammer genoeg volledig uit het oog verloren.
    Enfin, ik ga dit boek maar gauw eens op mijn verlanglijstje zetten.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Dag Anna. Ook over werknemers in de culturele sector wordt trouwens vaak schamper gedaan. In de zin van profiteurs en over de balk smijterij. Ik weet uit ervaring dat culturo's heel goed beseffen dat ze werken met overheidsgeld. En dat ze daar ook verantwoording over moeten afleggen. De vraag is alleen op welke manier die verantwoording moet verlopen. Aantonen dat je interne processen in orde zijn, of glashard bewijzen dat je een impact hebt? Geld als middel, inderdaad!

      Verwijderen

Een reactie posten

Populaire posts