Animal Farm – George Orwell



Motto: hoe een oud boek razend actueel kan zijn…

Hoe werkt macht? Wat gebeurt er als iemand, met goede bedoelingen plots de leiding in handen neemt? Hoe snel verwateren de hooggestemde gevoelens? En hoe belangrijk is communicatie in dat proces?

Ik hoor u gewoon zuchten aan de andere kant van het scherm: theetante, komaan, wat een zwaarwichtige kwesties allemaal! Voer voor geleerden, die er na lang en diep nadenken dikke pillen over kunnen schrijven. Vol moeilijke woorden, ingewikkelde schema’s en complexe grafieken. Ongetwijfeld doorwrocht, maar niet meteen iets waarvan een mens zegt: dat kan ik nou eens dagelijks mee aan de slag!

George Orwell moet dat ook geweten hebben, en daarom besloot hij deze belangrijke thematiek aan te snijden met een dierenfabel. De setting? Een kleine boerderij vol koeien, schapen, varkens en paarden. De intrige? De boer wordt verjaagd en de dieren nemen de macht over, in een soort van coöperatie. Vrijheid, blijheid, broederlijkheid boven! En dan gaat het mis. Want niet alle dieren zijn even gelijk, blijkt na een tijdje: de varkens blijken gelijker dan de rest. 

En dan wordt het pas echt boeiend: want de varkens zijn echte communicatiekampioenen. Spindoctors zouden we hen vandaag noemen. Met heel veel verve en zonder enige schaamtegevoel geven ze de waarheid een fikse draai. Wie eerst duidelijk als een vriend werd gezien, wordt plots een vijand, en als het zo uitkomst ineens weer een vriend. Verhalen uit de buitenwereld worden gefilterd en geïnterpreteerd in het voordeel van de leider. Regels en statuten worden ’s nachts aangepast, waarna men ontkent dat er ooit iets anders was afgesproken…

En zo verglijdt de idylle van de vrijheid al snel, en zijn de dieren uiteindelijk slechter af dan voorheen. Zonder dat ze dat zelf echt beseffen. Zoals een kikvors in een heet bad hebben ze niet gemerkt dat de temperatuur steeg tot dodelijke proporties.

George Orwell verpakte zijn kritiek op de Sovjetunie in een dierenverhaal. Redelijk doorzichtig trouwens, want een aantal passages uit de geschiedenis van de USSR zijn duidelijk herkenbaar. Het lot van Trotski bijvoorbeeld, of de mislukte industrialisatie.

Maar wat het boek vooral zo boeiend maakt, is de waarschuwing om open en oren toch vooral open te houden. Om kritisch te zijn voor de gangbare opinie, voor de media en de berichtgeving. Voor politieke correctheid en taboes die elke maatschappij kent. Een soort kortzichtigheid die een buitenstaander kan doorprikken, maar waar je o zo moeilijk de vinger op kunt leggen als je er middenin zit.

Orwell kon dat wel, en zijn inleiding op dit verhaal, waarin hij de pers in zijn eigen tijd met de neus op de feiten drukt, is fenomenaal! En doet een mens meteen ook twijfelen: hoe waar is alles wat ik zie en hoor? Wat is het werk van spindoctors? En, hoe spelen die subtiele en minder subtiele machtsmechanismen vandaag nog een rol?

Omdat een gewaarschuwd mens voor twee telt, kan ik u maar één ding aanraden: lees dit boek!

Reacties

  1. Hoi Jacqueline, ik heb dit boek minstens vier keer gelezen (zowel in het Engels als in de vertaling) en blijf het een fantastisch boek vinden. Dat Orwell in zo weinig bladzijden zo veel indruk weet te maken is een prestatie van formaat. Ik heb ook een korte bespreking aan het boek gewijd. Groetjes, Erik

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Dag Erik! Ja ik vind dit boek zeker ook een herlezing waard!

      Verwijderen
  2. Wat een mooie enthousiaste bespreking, misschien moet ik het boek maar eens herlezen...

    BeantwoordenVerwijderen
  3. Mooie wervelende bespreking! Helaas konden de middelbare scholieren waar ik dit een jaar of dertig geleden als docent mee las het niet op waarde schatten. Het boek staat op heel veel verplichte leeslijsten, maar is volgens mij helemaal niet zo geschikt voor vijftienjarigen, omdat de meesten (nog) niks kunnen met allegorieën en al helemaal niet met politieke allegorieën. Hoe denk jij daar over?

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Ik denk dat je toch al wel wat levenswijheid moet hebben om mechanismes te herkennen. Bovendien vrees ik dat ze onterecht dachten dat het een flauw kinderboek was zo over dieren. Zou kunnen? Pubers worden maar al graag serieus genomen.

      Verwijderen
    2. "Bovendien vrees ik dat ze onterecht dachten dat het een flauw kinderboek was zo over dieren. Zou kunnen? " Volgens mij klopt dat helemaal. Docenten die leeslijsten samenstellen zouden daar meer rekening mee moeten houden, vind ik. Soms kun je door de verkeerde boeken iemand voor de rest van zijn/haar leven van de literatuur afhouden.

      Verwijderen
  4. Ik heb wel eens in de derde klas als we de Russische revolutie behandelden, een opdracht bij een samenvatting van het verhaal gegeven, waarbij ze de historische personen aan de figuren uit het verhaal moeten koppelen. 3vwo komt een heel eind, maar 3Havo raakte enigszins verloren. Ik denk dat zonder kennis van de situatie en een beetje leeservaring het hele boek best een heel lastige kan zijn voor die arme kinderen. :-)
    Groetjes,

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Dat denk ik ook Bettina. Misschien zou het lot van Trotski nog wel de beste passage zijn, lijkt me. Met heel wat begeleiding kan daar nog een mooi discussie over de relatie tussen geschiedenis en machthebbers uit voortkomen. En dat kan je vast actualiseren.

      Verwijderen
  5. Ik heb het boek dit jaar voor het eerst gelezen (het stond al tijden op mijn te-lezen-lijst), en ik heb er zeker geen spijt van! Wel denk ik dat het inderdaad voor tieners niet het makkelijkste boek is om doorheen te prikken. Als ik het al als tiener had moeten lezen, dan het liefst pas in de eindexamenklas, hoewel hij toen niet meer op de lijsten stond helaas; de sovjetunie was een examenonderwerp waar ik enorm van onder de indruk was, en daar middenin zitten had de leeservaring ongetwijfeld versterkt. Ik weet niet of ik het toen al op onze eigen maatschappij toe had kunnen passen, maar ik heb toch wel de neiging om boeken die ik indrukwekkend vind later opnieuw te lezen ;-)

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Ik had het boek nog nooit gelezen, hier in Vlaanderen deden ze niet zo aan leeslijsten. We lazen vooral actuele dingen. Een schande, vond mij vader, die me verplichtte Multatuli Max Havelaar te lezen. Ik ben hem er nog altijd dankbaar voor! Klassiekers moet je niet zomaar aan de kant schuiven, en een beetje doorbijten is nooit weg!

      Verwijderen
  6. Ik herinner me uit de schooltijd dat de tekenfilm wel erg aansloeg.

    BeantwoordenVerwijderen

Een reactie posten

Populaire posts