Alleen de wolken. Cultuur en crisis in het Westen 1918-1938

Met sommige boeken ben je weken zoet. En dit was er zo eentje. De twintig jaar die 1918 van 1938 scheidden waren immers zodanig divers en boeiend, dat ik er echt even de tijd voor wilde nemen. Lezen met concentratie en traagte was het motto.

Op mijn tocht door twee woelige decennia werd ik vergezeld door een excellente gids. Philipp Blom had ik al eerder leren kennen als een geweldige verteller. Iemand die de grote lijnen uit de geschiedenis zichtbaar maakt aan de hand van de details. Die onpersoonlijke mechanismen een gezicht geeft. En die vooral heel goed schrijft. Een plezier om te lezen, paginalang.

De jaren 1918-1938 bleken zo veel meer dan "het interbellum", dan een tijd die twee wereldoorlogen met elkaar verbond. Het waren decennia vol tegenstellingen en vooral vol experiment. Een paar voorbeelden:

Waarden en normen vs losbandig vertier

De eerste wereldoorlog was dermate ontwrichtend dat het alle waarden en normen onderuit haalde. Waar moest men nu nog voor leven? Wat was er nu nog zinvol? Niets! riepen de dadaïsten. Dus gingen alle remmen los, bijvoorbeeld in het losbandige Berlijn. Terwijl aan de andere kant van de oceaan het drankgebruik aan banden werd gelegd door de Grote drooglegging (wat ook weer heel wat ondergronds vertier mogelijk maakte). Bijzonder bevreemdend is ook het hoofdstuk over een proces dat in Amerika werd gevoerd over de vraag of men op staatsscholen wel de evolutieleer mocht onderwijzen. Een ultieme poging om de oude moraal veilig te stellen.

Het kapitalisme vs het communisme

De USSR stond in 1918 voor de schier onmogelijke opgave een heel land te industrialiseren. Paradoxaal genoeg haalde men Amerikanen over om de nieuwe fabrieken te bouwen en te organiseren. Het privéleven van de individuele arbeider moest wijken voor een hoger doel. Alles samen delen was het motto, en niet klagen maar doorbijten. Dat kostte heel wat slachtoffers. Maar die vielen ook aan de andere kant. Want door de landbouw te ver op te rekken, raakte het vruchtbare Oklahoma helemaal verstikt onder stofwolken. die alle goede grond met zich mee namen. Te veel doorgedreven kapitalisme leidde zo tot extreme armoede. De crash van 1929 deed daar nog een schepje bovenop.

Vrijheid vs racisme 

In de eerste wereldoorlog streden ook heel wat zwarten mee. Net na het grote conflict vinden zij in hun heldenmoed een basis om te ijveren voor meer rechten. Dat lukt niet meteen, maar ze drukken steeds meer een stempel op de cultuur. Denk aan de opkomst van de Jazz en de grote successen van Josephine Baker (die paradoxaal genoeg deels ook speelde met het clichébeeld van de nobele wilde). Waar de zwarten stilaan terrein lijken te winnen, neemt de vrijheid van de Joden steeds verder af. Niet alleen in Duitsland trouwens, Blom toont helder aan dat antisemitisme in die jaren in heel Europa opgang maakte. En dat ideeën over eugenetica op heel wat bijval konden rekenen, ook buiten het nazisme om.

Nieuwe hoop versus bloedvergieten

Heel wat nieuwe ideeën over de maatschappij maken een opgang in deze periode. Alternatieven voor eeuwenlange onderdrukking worden geformuleerd en uitgetest. Soms met succes. Maar bovenal was dit een periode van intens leed. Zeker in de periode 1928-1938 is het geen pretje op de wereld. In de USSR, in Spanje en ook elders worden om wille van nieuwe ideologieën genadeloos mensen afgeslacht. Op grote schaal. Als een soort van generale repetitie voor wat komen zou.

Cultuur en wetenschap

En natuurlijk is er in deze periode hele wat boeiends te melden op cultureel vlak. We ontmoeten Dali, Virginia Woolf, Picasso en Otto Dix. En nog vele andere schilders, componisten en auteurs die worstelden met de vraag hoe ene mens moet reageren op zoveel leed en tegenslag. Ondertussen ontdekken Einstein, Bohr en anderen nieuwe horizonten. Zowel in de wetenschap als in hun bestaan, want velen moeten hun land ontvluchten.

Kortom 

Een boek dat zich nauwelijks laat samenvatten. En waarvan de lectuur rust en aandacht vraagt. Want hoe vlot het ook is geschreven, dit is een boek waar je af en toe echt even van moet bekomen. Waarin je ook moet terugbladeren en herlezen. Een boek ook dat je aanspoort tot overpeinzingen, want de parallellen met onze eigen tijd zijn soms echt beangstigend. Alleen al daarom zou ik zeggen: lees dit boek, je gaat er de eigen tijd anders door bekijken!


Reacties

  1. Klinkt bijzonder goed, dit boek, facinerend tijdsbeeld met al die tegenstellingen.
    Mijn lijst van boeken die ik ook graag wil lezen wordt door al dit soort bespreking alleen maar groter, maar ik ben er wel blij mee. Dank voor de tip.

    Groetjes,

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Dit boek zal je zeker bevallen, veel aandacht voor communistisch Rusland bovendien. Ook het voorgaande deel over de jaren 1900-1914 is de moeite waard (dus nog eentje erbij op de lijst!)

      Verwijderen
  2. Op basis van de titel en de cover zou ik dit boek nooit van zijn leven hebben opgepakt, maar door jouw bespreking en je stellige aanbeveling (die ik altijd heel serieus neem) ga ik dat nu toch wellicht wel doen!

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Amai, Joke, ik ga er helemaal van blozen. En toch kan ik je zonder blozen dit boek aanraden: veel leesplezier!

      Verwijderen
  3. beide boeken van deze man staan nu op mijn verlanglijst, je hebt een zeer overtuigende bespreking geschreven. dank!

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Kim, zet er ook even zijn eerste boek over de jaren 1900-1914 bij: de duizelingwekkende jaren (http://detheetante.blogspot.be/2012/06/dat-waren-nog-eens-tijden.html) ook zeer de moeite waard!

      Verwijderen

Een reactie posten

Populaire posts